A
admin
Guest
Aydınlık Gazetesi müellifi Seyyit Nezir’in Talat Paşa’yla ilgili “Türkiye’nin düşmanı, Alman kuklası üçlünün en hatalısı nasıl olur da Atatürk’le bir tutulur?” kelamları tartışma konusu oldu.
Feyziye Özberk gazetenin Özgürlük Meydanı sayfasında kaleme aldığı yazısında Seyyit Nezir’e Atatürk’ün “Vatan büyük bir evlâdını, inkılâp büyük bir teşkilatçısını kaybetti” kelamlarıyla karşılık verdi.
“Sanat Olayı” WhatsApp kümesinde iletilerle yürüyen Talât Paşa tartışması gazete sayfalarına taşındı.
“Seyit Nezir’e karşılık vermemeye karar vermiştim” diyen Feyziye Özberk yazıyı yazma hedefini “Nezir tartışmayı 10 Şubat 2022 günü Aydınlık’ta duyurunca artık bilgim dâhilinde olan kimi gerçekleri yazmam farz oldu” formunda anlattı.
Feyziye Özberk’in “Seyyit Nezir’in sorularına karşılığım: Atatürk: Vatan büyük bir teşkilatçısını kaybetti” başlıklı yazısı şu biçimde:
“Seyit Nezir, Aydınlık’ta yayımlanan Kaan Arslan’ın benimle yaptığı, “Cumhuriyet, Talât Paşa ve Atatürk’ün Mirasıdır” başlıklı söyleşiye atıf yaparak, “Türkiye’nin düşmanı, Alman kuklası üçlünün en hatalısı nasıl olur da Atatürk’le bir tutulur? Bu nasıl bir baştır?” diye yazdı. Demek Talât Paşa’ya ait kanısı buydu. Paşa’yı pek fazla bilmediğini düşündüm. Ona ve öbür küme üyelerine Paşa’yı tanıtmanın en yalın, sağlam yolu Atatürk’ün değerlendirmesi olabilirdi:
Talât Paşa’nın, vurularak şehit edildiği haberi Ankara’ya ulaştığında, Atatürk gözyaşlarını tutamıyor: “Vatan büyük bir evlâdını, inkılâp büyük bir teşkilatçısını kaybetti” diyor. Talât Paşa, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafınca ulusal şehit ilan ediliyor. (Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları, der. Hulusi Turgut, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2005, s.572; Perinçek, Aydınlık gazetesi, 30 Aralık 2011)
Seyit Nezir’in karşılığı şöyleki oldu: “Bana masal anlatmayın. Soruları yanıtlayın. hayatı İttihatçılarca tehdit altında tutulan Mustafa Kemal, üstelik suikastle öldürülmüş bir siyasetçinin gerisinden farklı şeyler söyleyecek değildir. Talât Paşa’da incir çekirdeği kadar işe fayda bir şey olsaydı, 1909’da İttihat Terakki’den ayrılmak zorunda kaldığı biçimde, Cumhuriyet devrinde onu hürmetle yad etmeyi unutmazdı Atatürk.”
Atatürk, daima açık tavırdan ve lafdan yana olmuştur. Olağan katledilen bir Sadrazam’ın gerisinden makus konuşmazdı. Lakin övmezdi de… Atatürk’ün yukarda alıntıladığım ve kaynağını da gösterdiğim cümlesi kıymetli bir övgü değil mi? Atatürk’ün Talât Paşa’ya ait olumlu, övücü diğer değerlendirmeleri de var. Ayrıyeten bir hayli devlet adamının, siyasetçinin, müellifin, askerin, bilim beşerinin kelamları kitabımdan ve öteki tarih-anı kitaplarından okunabilir. Talât Paşa’yı tam olarak tanımlayan kelam: Vatansever yani ulusalcı antiemperyalist olmasıdır. Düşmanları bile onu bu niteliğiyle suçluyor.
ULUSAL KURTULUŞ ATAĞININ YÖNETİCİSİ
“Talât Paşa, Cumhuriyet ve daha sonrasına kadar uzanan siyasal gelişmelerin kaynağında bulunan anahtar kişidir. O ve İttihat ve Terakki Cemiyeti, bugünün Türkiye’sinin temellerini atanlardır. Bu inkâr edilemez.” Bu açıklama,Talât Paşa kitabının müellifi Tevfik Çavdar’a ilişkin. Talât Paşa’nın gerçek kıymetini takdir eden ve onu Mustafa Kemal’e bir arada anan isimlerden biri de Cumhuriyet’in ünlü Adliye Vekili Mahmut Esat Bozkurt’tur.
Bu mevzuda araştırma yapan, yazan bir epeyce tarihçi, muharrir emsal açıklamalar yapıyorlar. Birinci aklıma gelen öbür isimler şu biçimde: Ziya Gökalp, Yunus Nadi, Yalçın Küçük, Doğu Perinçek, Sina Akşin, Hasan Babacan… Onların kimilerinden yapacağım birkaç kısa alıntı şöyleki:
Talât Paşa’nın biyografisini kaleme alan Hasan Babacan’ın değerlendirmesi: “Netice olarak, İkinci Meşrutiyet devri ve o periyoda damgasını vuran Talât Paşa, memleket içerisinde yapmış olduğu bir fazlaca askeri, sivil, idari, fikri ve toplumsal icraatlarla ve milletlerarası siyasetlerle, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’ne yer hazırlamıştır.”
Kıymetli bir gazeteci olarak hem Talât Paşa’yla tıpkı vakitte Mustafa Kemal’le çalışan Yunus Nadi, İttihat ve Terakki hareketinin bir ulusal kurtuluş atılımı olduğunu bilhassa belirtiyor: “Talât Paşa, İttihat ve Terakki’nin timsali olarak memleketimizde bir dönemin tarihini temsil eden ihtilâlci bir devlet adamı idi. (…) İmparatorluk bizim Türk tarihimizin uzun bir periyodu, Cumhuriyet ise birebir tarihin yeni bir safhasıdır. Hâdiseleri, kendi zincirleri içerisinde sıkı bir takibe tutarsak İttihat ve Terakki’nin ulusal bir kurtuluş atılımı olduğunu görürüz.”
Doğu Perinçek ise Talât Paşa’nın “evvela büyük bir devrimci” olduğunu vurguluyor. “Büyük teşkilatçıdır. İttihat Terakki, Türk ihtilal tarihinin fazlaca değerli kök teşkilatıdır. Hatta dünya ihtilal tarihinde yeri olan bir partidir. Talât Paşa işte o partinin başkanıdır. Büyük bir ahlâk ve fedakârlık örneğidir. Büyük devlet adamlarımızdandır.”
SEYİT NEZİR’İN GAYESİ NE?
Seyit Nezir’in yazısındaki sorular, bence kimi tarihi gerçekleri ortaya çıkarmayı değil; Talât Paşa’nın Atatürk’e düşman olduğunu kanıtlamayı amaçlıyor. Ayrıyeten maddi yanılgılar içeriyor. Örneğin 2. soru: “Aralık 1920’de birden Mustafa Kemal’e yazarak onun Ankara’daki BMM çalışmalarını sekteye uğratma tasarısını uygulamaya mı geçirdi?”
Karşılık: Birinci mektubun gerçek tarihi, 22 Aralık 1919’dur. Atatürk, Ankara’ya gelmek üzere yolda… Uğradığı yerlerde, İttihatçıların da katıldığı büyük itimat, sevgi, hürmet şovlarıyla karşılanıyor. Benim kitabımdan ya da diğer bir kaynaktan Atatürk Talât Paşa yazışmaları kesinlikle okunmalı. daha sonrasında bu iki büyük, tarihe mal olmuş insanın, dost mu düşman mı olduğuna karar verilmelidir.
Talât Paşa, Mustafa Kemal Paşa’nın liderliğini kabul ediyor. Onu yürekten destekliyor. Onun için vatanın faydası her türlü şahsi derdin üstündedir. Mustafa Kemal’in kurtuluş gayretinin neredeyse Berlin’deki temsilcisi üzere çalışıyor. Kendisinden de “askerce bir itaat” beklenebileceğini belirtiyor. Mektubun son satırları yüreğinin Anadolu’daki gayretle attığını gösteriyor: “Bizlere gelince istediğiniz biçime girmek, istediğiniz üslupta çalışmak, istek ettiğiniz özel ve genel türlü fedakârlığı yapmak en büyük emelimizdir. Muvaffakiyetinize bütün kalbimizce duacıyız.”
Mustafa Kemal Paşa’nın “Kardeşim” başlıklı kitabımda tam metni verilen ikinci mektubu, Talât Paşa’nın çalışmalarından mutlu olduğunu gösteriyor. Ayrıyeten mektupta Paşa’nın Ulusal Mücadele’ye faydalı olduğu da vurgulanıyor.
Seyit Nezir’in bir öbür kıymetli yanlışı 3. soruda: “İngilizlerle görüşmeleri daha sonrasında, Ocak 1921’de Meclis-i Mebusan’ın açtırılmasıyla Mustafa Kemal’in Ankara’da fecî bir yalnızlığa terk edildiğinin farkında olmadı mı? İttihat Terakki’nin bir avuç gerçek yurtseveriyle Mustafa Kemal içinde bir güvensizlik duvarı oluşturma niyeti bu biçimde mi uygulamaya kondu? Meclis-i Mebusan niçin açıldı?”
Meclis-i Mebusan’ın açılmasının hakikat tarihi: 12 Ocak 1920’dir. Yani bir yıl evvel. Mustafa Kemal Büyük Millet Meclisi’ni, 23 Nisan 1920’de açtı. Bilindiği üzere Meclis-i Mebusan’ın işgalcilerce basılmasından daha sonra Meclisin Ankara’da açılması nihayet daha geniş bölümlerce kabul edildi.
Mustafa Kemal’in ısrarlı İstanbul’un inançlı olmayacağı ihtarlarına rağmen, (aslına bakarsan açık olmayan bir işgal vardı) Meclisin İstanbul’da toplanmasına karar veriliyor. Bu hususta yapılan geniş toplantılar, tartışmalar, alınan kararlar Nutuk’ta fazlaca kapsamlı olarak açıklanıyor. Talât Paşa’nın bu problemde bir tesiri yoktur. O periyot seçilen mebuslar, kimi gerçekleri ne yazık ki acılar yaşayarak öğreniyorlar.
Seyit Nezir’in öteki bir kusuru, 6. soruda: “15 Mart günü Talât’ın öldürülmesinden daha sonra, sonraki gün Meclis-i Mebusan kapatılıp ele geçirilen mebuslar Silivri’ye, pardon Malta’ya tatile mi gönderildi?”
Talât Paşa’nın öldürülmesi 15 Mart 1921’dir. İstanbul’u resmen işgal edilmesi ise bir gün daha sonra değil; bir yıl öncedir. İstanbul, 16 Mart 1920’de resmen işgal edildi.
1. soruda ise Talât Paşa’nın “1920’de Berlin’de İngiliz görüşmeciyle neler” konuştuğu, soruluyor. Tarih bir daha hatalı… Uzun yıllar İstanbul’da İngiliz Büyükelçiliğinde ateşe olarak çalışan ve İngiliz istihbarat servisinin elemanı olduğu varsayım edilen Herbert Aubrey, Talât Paşa’yla, 26 Şubat 1921’de, Almanya’da uzun bir görüşme yapıyor. Bu toplantıda konuşulanlar bir sır değildir. Aubrey tarafınca kaleme alınmıştır. Metin, benim kitabımda olduğu üzere Talât Paşa’ya ait birfazlaca yapıtta yer alır. Talât Paşa, bu kişinin pozisyonunu biliyor. Lakin açık yüreklilikle onunla konuşuyor.
Talât Paşa, Herbert Aubrey’e Mustafa Kemal’le ortalarında bir uyuşmazlık olmadığını bilhassa açıklıyor. “Türkiye bir güçtür, ne yaparsanız yapın bu biçimde kalacaktır” diyor. Bolşevik aykırısı bir ittifaka girmeyi, Panislamizmi ve Turancılığı reddediyor. “Sağ mı yoksa sol görüşlü mü olduğu” sorusuna verdiği cevabı Aubrey, şöyleki yorumluyor: “Liberal olduğunu söylemiş oldu, lakin siyasetin değişken olduğunu, vatanseverliğin ise kalıcı olduğunu söyleyerek siyasi bir renk vermedi.” (Liberalin o günlerdeki manası özgürlükten yana olmaktır)
Yazımı Prof. Dr. Tarık Zafer Tunaya’nın İttihat ve Terakki değerlendirmesiyle tamamlıyorum:
“İttihat ve Terakki’nin birbirine zıt iki istikameti üzerinde son bir kere daha durmakta fayda var. Meşrutiyet’in birinci yarısında kozmopolit, Osmanlıcı bir ülkünün peşinde, demokratik ve çoğulcu bir siyasal hayat ortasında çalışan İttihat ve Terakki oburdur; Meşrutiyet’in ikinci yarısında tek parti olarak siyasal hayata hâkim olan ve ulusal bir devlet, mefkuresine bağlı İttihat ve Terakki ise oburdur. Bir siyasal örgütün kişiliğindeki bu çatışma çelişmeler büyük suçlamaları üzerine çeken bir durum olmuştur. Daha evvel de söylemiş olduğimiz üzere İttihat ve Terakki hem bir periyodu, tıpkı vakitte bir nesli kapsar ve hayale kadar varan isteklerin gerçekleştiricisi olmaya çalışan bir siyasal partinin de ismi olmuştur.”
Özetle, İttihat ve Terakki, ulusal devlet mefkuresine bağlı bir partidir. 1913’ten itibaren tüm gayreti bu doğrultuda olmuştur. Talât Paşa da onun tartışılmaz ulusal, vatansever önderidir.”
Kaynak:
Feyziye Özberk, Talât Paşa İttihat Terakki Tarihi/Posta Memurluğundan İhtilal Önderliğine, Kırmızı Kedi Yayınevi, Ekim 2021, İstanbul.
Seyyiz Nezir’in 10 Şubat tarihindeki “Aydınlık’ta yazmak” başlıklı yazısı şu biçimde:
“Merakla beklediğim, Derya Soğuk Soykan’ın der demez kargoya verilmesini sağladığı “Tevfik Fikret / Bütün Yapıtları – Eleştirel Basım” (YKY, haz.: Nâzım Hikmet Polat) kitabını gelir gelmez elime alıp zevkle karıştırmaktaydım ki, ceptelde Sanat Olayı sayfasından link sesiyle Feyziye Özberk’in söyleşi haberi düştü (Aydınlık, 06.02.22): “Cumhuriyet; Talat Paşa ve Atatürk’ün mirasıdır”. Doğrusu bu biçimde bir başlığı hayli yadırgamıştım, ancak aldırmayıp Fikret’e göz atmayı sürdürdüm. Saatler daha sonra Doksan Beşe Yanlışsız (s. 1107) ve Hân-ı Yağma (s. 1115) şiirlerine geldiğimde söyleşi başlığını yadırgayışımı Özberk’e yazmak gereği duydum.
Karşılığı Ali İstek Özkan verince, ona; “Türk ihtilalinin ideolojisinde Talât Paşa’nın belirleyici bir tesiri olmadığını görmek için Kemal Tahir’in Yorgun Savaşçı ve Kurt Kanunu romanlarını bile okumak yeterli” dedim, tartışmadan çekildi. bir daha saatler daha sonra, herbiçimde yanıldığımı işaret etme emeliyle, Hüseyin Haydar, –kitapları üzerine yazılar yazmış, kendisiyle söyleşiler yapmış biri olarak şiirini okumadığımı düşünemeyeceğine nazaran, Mesut Mertcan’ın sesiyle daha tesirli olacağını umarak– “Doğu Tabletleri: Talât” şiirini göndermiş. Ben, sonraki sabah 05:10’da gördüm, şunu sordum: “Şiirin hoş de, Tevfik Fikret şu ünlü Doksan Beşe Yanlışsız, Han-ı Yağma ve öteki şiirlerini hangi idare ve periyodu için yazmıştı 1912’de?” Karşılık gelmedi, lakin ben başlamışken öteki saptama ve soruları yazmaktan kendimi alamadım, buraya da alıyorum:
Talât Paşa, 1920’de Berlin’de
Tarih bilimi; olayları, dataları hakikat saptayıp kıymetlendirmek ve geleceğe yönelişini öngörüp ona ivme katma uğraşıdır. Kimi soruları boşlukta bırakarak ya da kimi hayli bilinen doğruların gölgesinde bırakarak, geleceği öngörmek şöyleki dursun, yanlışsız saptamaların bile imkanı yoktur, dahası bu uğraş, saptırma niyetlerini gizlemekten diğer sonuç vermeyebilir… Sorular şunlardı:
1. Talât Paşa, 1920’de Berlin’de İngiliz görüşmecilerle buluşmalarında neler konuştu?
2. Aralık 1920’de birden Mustafa Kemal’e yazarak onun Ankara’daki BMM çalışmalarını sekteye uğratma tasarısını uygulamaya mı geçirdi?
3. İngilizlerle görüşmeleri daha sonrasında, Ocak 1921’de Meclis-i Mebusan’ın açtırılmasıyla Mustafa Kemal’in Ankara’da müthiş bir yalnızlığa terk edildiğinin farkında olmadı mı? İttihat Terakki’nin bir avuç gerçek yurtseveriyle Mustafa Kemal içinde bir güvensizlik duvarı oluşturma niyeti bu biçimde mi uygulamaya kondu?
Meclis-i Mebusan niçin açıldı?
4. Mebusların İstanbul’a toplanışıyla Meclis-i Mebusan İngilizlerce bir gecede yok edilmeye hazır hale getirilmedi mi?
5. İngilizlerle görüşmelerinde, yaşadığı yerler hakkında ipucu ve iz bırakan Talât, suikast teşebbüsleri için Ermeni komitacılarının işlerini kolaylaştırmadı mı?
6. 15 Mart günü Talat’ın öldürülmesinden daha sonra, sonraki gün Meclis-i Mebusan kapatılıp ele geçirilen mebuslar Silivri’ye, pardon Malta’ya tatile mi gönderildi?
7. Bir tek yurtseveri bile düşman saflarında bırakmamak için birçok uğraş harcayan Mustafa Kemal, düşmanın ele geçiremediği kimi mebusları bin bir meşakkatle Ankara’da BMM’de bir daha bir ortaya getirmedi mi?
Soruların altına şunu yazdım: Biraz tarih bilen ve olayları örterek tarihi çarpıtma ve saptırma niyetleri taşımayan hiç bir kişi bundan daha sonraki soruları ve karşılıklarını bulmakta zorlanmayacaktır. Feyziye Özberk, “okumayan, düşünmeyen birine verecek cevabım yok” diyerek tartışmadan çekildi.
Demirtaş Ceyhun, Talat Paşa’nın romanını yazmaya koyulduğunda, kurguda benim sorularıma da karşılık arayacağını söylemişti. 2009’da beklenmedik vefatıyla romanı hangi basamakta bıraktı, bilemiyorum. Fakat Talat Paşa’yla ilgili gördüğü her paragrafı toplamaya başladığını anlatmıştı.
Aydınlık’ta yazmaya uygun muyum?
Aydınlık için uygun bir muharrir olup olmadığım konusu, gazetenin hem ortasından hem haricinden bireylerce 30 yıldır sorgulanır. Geçenlerde fazlaca bir eski arkadaşa şu biçimde bir latife etmiştim: Tam Le Monde’un teklifini düşünüyordum, o da gelip Cumhuriyet’e promosyon oldu. Talât Paşa üzerine çok “farklı düşünen bir kişi olarak” bana Aydınlık’ta yazamayacağımı söyleyen Ali İstek Özkan’a ise şöyleki dedim: “Aynı marka gömlekte bile farklı yaka numarası bulunabilecekken bir gazetede bütün müelliflerden teğe bir birebir düşünüp yazmalarını istemeleri bir Aydınlık prensibi olamaz.”
Hakikaten Aydınlık hareketinin 50 yılı aşkın bir müddetdir önderliğini yürüten Doğu Perinçek’le ortamızda, son 30 yıldır, muhakkak bir seviyenin altına asla düşmeksizin ortak niyetler üzerinde özgürce buluşmanın yanı sıra farklı kanılara açık olma prensibi hiç aşınmadı. Bu; Nâzım Hikmet ve Marx’tan Cemal Süreya, Aziz Nesin ve Selim İleri’ye kadar bütün yazılı tartışmaların yanı sıra, Rafet Ballı’nın Ulusal Kanal’da yönettiği Yapay Zekâ tartışmasında da bu biçimde oldu. Ben 50 yıldır örgütlenmeyi muharririn yaratma özgürlüğünün manisi değil, teminatı olarak gördüm ve yer aldığım örgütlenmede ilgiler ağını bu temelde geliştirdim. 1994’te Aydınlık’taki yazısında beni Gramsci ve Cemal Süreya ile birebir çizgide kesiştiren Doğu Perinçek’ten bu kadar yıldır izlediğim tavırla ilgili hiç bir olumsuz ima almadım. Ne de Selim İleri tartışması dahil rastgele bir polemikte Mustafa İlker Yücel’den bir duyumsatma geldi. Doğrusu Ali İstek Özkan’ın Abdülhamit sansürcülüğünden farksız hariçten gazeline bir mana vermekte zorlanıyorum.
Çağdaş şiirimizin öncü ustası Tevfik Fikret, şiiri ve aydın kişiliğiyle daima önümüzde olmayı sürdürecek…”
Feyziye Özberk gazetenin Özgürlük Meydanı sayfasında kaleme aldığı yazısında Seyyit Nezir’e Atatürk’ün “Vatan büyük bir evlâdını, inkılâp büyük bir teşkilatçısını kaybetti” kelamlarıyla karşılık verdi.
“Sanat Olayı” WhatsApp kümesinde iletilerle yürüyen Talât Paşa tartışması gazete sayfalarına taşındı.
“Seyit Nezir’e karşılık vermemeye karar vermiştim” diyen Feyziye Özberk yazıyı yazma hedefini “Nezir tartışmayı 10 Şubat 2022 günü Aydınlık’ta duyurunca artık bilgim dâhilinde olan kimi gerçekleri yazmam farz oldu” formunda anlattı.
Feyziye Özberk’in “Seyyit Nezir’in sorularına karşılığım: Atatürk: Vatan büyük bir teşkilatçısını kaybetti” başlıklı yazısı şu biçimde:
“Seyit Nezir, Aydınlık’ta yayımlanan Kaan Arslan’ın benimle yaptığı, “Cumhuriyet, Talât Paşa ve Atatürk’ün Mirasıdır” başlıklı söyleşiye atıf yaparak, “Türkiye’nin düşmanı, Alman kuklası üçlünün en hatalısı nasıl olur da Atatürk’le bir tutulur? Bu nasıl bir baştır?” diye yazdı. Demek Talât Paşa’ya ait kanısı buydu. Paşa’yı pek fazla bilmediğini düşündüm. Ona ve öbür küme üyelerine Paşa’yı tanıtmanın en yalın, sağlam yolu Atatürk’ün değerlendirmesi olabilirdi:
Talât Paşa’nın, vurularak şehit edildiği haberi Ankara’ya ulaştığında, Atatürk gözyaşlarını tutamıyor: “Vatan büyük bir evlâdını, inkılâp büyük bir teşkilatçısını kaybetti” diyor. Talât Paşa, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafınca ulusal şehit ilan ediliyor. (Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları, der. Hulusi Turgut, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2005, s.572; Perinçek, Aydınlık gazetesi, 30 Aralık 2011)
Seyit Nezir’in karşılığı şöyleki oldu: “Bana masal anlatmayın. Soruları yanıtlayın. hayatı İttihatçılarca tehdit altında tutulan Mustafa Kemal, üstelik suikastle öldürülmüş bir siyasetçinin gerisinden farklı şeyler söyleyecek değildir. Talât Paşa’da incir çekirdeği kadar işe fayda bir şey olsaydı, 1909’da İttihat Terakki’den ayrılmak zorunda kaldığı biçimde, Cumhuriyet devrinde onu hürmetle yad etmeyi unutmazdı Atatürk.”
Atatürk, daima açık tavırdan ve lafdan yana olmuştur. Olağan katledilen bir Sadrazam’ın gerisinden makus konuşmazdı. Lakin övmezdi de… Atatürk’ün yukarda alıntıladığım ve kaynağını da gösterdiğim cümlesi kıymetli bir övgü değil mi? Atatürk’ün Talât Paşa’ya ait olumlu, övücü diğer değerlendirmeleri de var. Ayrıyeten bir hayli devlet adamının, siyasetçinin, müellifin, askerin, bilim beşerinin kelamları kitabımdan ve öteki tarih-anı kitaplarından okunabilir. Talât Paşa’yı tam olarak tanımlayan kelam: Vatansever yani ulusalcı antiemperyalist olmasıdır. Düşmanları bile onu bu niteliğiyle suçluyor.
ULUSAL KURTULUŞ ATAĞININ YÖNETİCİSİ
“Talât Paşa, Cumhuriyet ve daha sonrasına kadar uzanan siyasal gelişmelerin kaynağında bulunan anahtar kişidir. O ve İttihat ve Terakki Cemiyeti, bugünün Türkiye’sinin temellerini atanlardır. Bu inkâr edilemez.” Bu açıklama,Talât Paşa kitabının müellifi Tevfik Çavdar’a ilişkin. Talât Paşa’nın gerçek kıymetini takdir eden ve onu Mustafa Kemal’e bir arada anan isimlerden biri de Cumhuriyet’in ünlü Adliye Vekili Mahmut Esat Bozkurt’tur.
Bu mevzuda araştırma yapan, yazan bir epeyce tarihçi, muharrir emsal açıklamalar yapıyorlar. Birinci aklıma gelen öbür isimler şu biçimde: Ziya Gökalp, Yunus Nadi, Yalçın Küçük, Doğu Perinçek, Sina Akşin, Hasan Babacan… Onların kimilerinden yapacağım birkaç kısa alıntı şöyleki:
Talât Paşa’nın biyografisini kaleme alan Hasan Babacan’ın değerlendirmesi: “Netice olarak, İkinci Meşrutiyet devri ve o periyoda damgasını vuran Talât Paşa, memleket içerisinde yapmış olduğu bir fazlaca askeri, sivil, idari, fikri ve toplumsal icraatlarla ve milletlerarası siyasetlerle, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’ne yer hazırlamıştır.”
Kıymetli bir gazeteci olarak hem Talât Paşa’yla tıpkı vakitte Mustafa Kemal’le çalışan Yunus Nadi, İttihat ve Terakki hareketinin bir ulusal kurtuluş atılımı olduğunu bilhassa belirtiyor: “Talât Paşa, İttihat ve Terakki’nin timsali olarak memleketimizde bir dönemin tarihini temsil eden ihtilâlci bir devlet adamı idi. (…) İmparatorluk bizim Türk tarihimizin uzun bir periyodu, Cumhuriyet ise birebir tarihin yeni bir safhasıdır. Hâdiseleri, kendi zincirleri içerisinde sıkı bir takibe tutarsak İttihat ve Terakki’nin ulusal bir kurtuluş atılımı olduğunu görürüz.”
Doğu Perinçek ise Talât Paşa’nın “evvela büyük bir devrimci” olduğunu vurguluyor. “Büyük teşkilatçıdır. İttihat Terakki, Türk ihtilal tarihinin fazlaca değerli kök teşkilatıdır. Hatta dünya ihtilal tarihinde yeri olan bir partidir. Talât Paşa işte o partinin başkanıdır. Büyük bir ahlâk ve fedakârlık örneğidir. Büyük devlet adamlarımızdandır.”
SEYİT NEZİR’İN GAYESİ NE?
Seyit Nezir’in yazısındaki sorular, bence kimi tarihi gerçekleri ortaya çıkarmayı değil; Talât Paşa’nın Atatürk’e düşman olduğunu kanıtlamayı amaçlıyor. Ayrıyeten maddi yanılgılar içeriyor. Örneğin 2. soru: “Aralık 1920’de birden Mustafa Kemal’e yazarak onun Ankara’daki BMM çalışmalarını sekteye uğratma tasarısını uygulamaya mı geçirdi?”
Karşılık: Birinci mektubun gerçek tarihi, 22 Aralık 1919’dur. Atatürk, Ankara’ya gelmek üzere yolda… Uğradığı yerlerde, İttihatçıların da katıldığı büyük itimat, sevgi, hürmet şovlarıyla karşılanıyor. Benim kitabımdan ya da diğer bir kaynaktan Atatürk Talât Paşa yazışmaları kesinlikle okunmalı. daha sonrasında bu iki büyük, tarihe mal olmuş insanın, dost mu düşman mı olduğuna karar verilmelidir.
Talât Paşa, Mustafa Kemal Paşa’nın liderliğini kabul ediyor. Onu yürekten destekliyor. Onun için vatanın faydası her türlü şahsi derdin üstündedir. Mustafa Kemal’in kurtuluş gayretinin neredeyse Berlin’deki temsilcisi üzere çalışıyor. Kendisinden de “askerce bir itaat” beklenebileceğini belirtiyor. Mektubun son satırları yüreğinin Anadolu’daki gayretle attığını gösteriyor: “Bizlere gelince istediğiniz biçime girmek, istediğiniz üslupta çalışmak, istek ettiğiniz özel ve genel türlü fedakârlığı yapmak en büyük emelimizdir. Muvaffakiyetinize bütün kalbimizce duacıyız.”
Mustafa Kemal Paşa’nın “Kardeşim” başlıklı kitabımda tam metni verilen ikinci mektubu, Talât Paşa’nın çalışmalarından mutlu olduğunu gösteriyor. Ayrıyeten mektupta Paşa’nın Ulusal Mücadele’ye faydalı olduğu da vurgulanıyor.
Seyit Nezir’in bir öbür kıymetli yanlışı 3. soruda: “İngilizlerle görüşmeleri daha sonrasında, Ocak 1921’de Meclis-i Mebusan’ın açtırılmasıyla Mustafa Kemal’in Ankara’da fecî bir yalnızlığa terk edildiğinin farkında olmadı mı? İttihat Terakki’nin bir avuç gerçek yurtseveriyle Mustafa Kemal içinde bir güvensizlik duvarı oluşturma niyeti bu biçimde mi uygulamaya kondu? Meclis-i Mebusan niçin açıldı?”
Meclis-i Mebusan’ın açılmasının hakikat tarihi: 12 Ocak 1920’dir. Yani bir yıl evvel. Mustafa Kemal Büyük Millet Meclisi’ni, 23 Nisan 1920’de açtı. Bilindiği üzere Meclis-i Mebusan’ın işgalcilerce basılmasından daha sonra Meclisin Ankara’da açılması nihayet daha geniş bölümlerce kabul edildi.
Mustafa Kemal’in ısrarlı İstanbul’un inançlı olmayacağı ihtarlarına rağmen, (aslına bakarsan açık olmayan bir işgal vardı) Meclisin İstanbul’da toplanmasına karar veriliyor. Bu hususta yapılan geniş toplantılar, tartışmalar, alınan kararlar Nutuk’ta fazlaca kapsamlı olarak açıklanıyor. Talât Paşa’nın bu problemde bir tesiri yoktur. O periyot seçilen mebuslar, kimi gerçekleri ne yazık ki acılar yaşayarak öğreniyorlar.
Seyit Nezir’in öteki bir kusuru, 6. soruda: “15 Mart günü Talât’ın öldürülmesinden daha sonra, sonraki gün Meclis-i Mebusan kapatılıp ele geçirilen mebuslar Silivri’ye, pardon Malta’ya tatile mi gönderildi?”
Talât Paşa’nın öldürülmesi 15 Mart 1921’dir. İstanbul’u resmen işgal edilmesi ise bir gün daha sonra değil; bir yıl öncedir. İstanbul, 16 Mart 1920’de resmen işgal edildi.
1. soruda ise Talât Paşa’nın “1920’de Berlin’de İngiliz görüşmeciyle neler” konuştuğu, soruluyor. Tarih bir daha hatalı… Uzun yıllar İstanbul’da İngiliz Büyükelçiliğinde ateşe olarak çalışan ve İngiliz istihbarat servisinin elemanı olduğu varsayım edilen Herbert Aubrey, Talât Paşa’yla, 26 Şubat 1921’de, Almanya’da uzun bir görüşme yapıyor. Bu toplantıda konuşulanlar bir sır değildir. Aubrey tarafınca kaleme alınmıştır. Metin, benim kitabımda olduğu üzere Talât Paşa’ya ait birfazlaca yapıtta yer alır. Talât Paşa, bu kişinin pozisyonunu biliyor. Lakin açık yüreklilikle onunla konuşuyor.
Talât Paşa, Herbert Aubrey’e Mustafa Kemal’le ortalarında bir uyuşmazlık olmadığını bilhassa açıklıyor. “Türkiye bir güçtür, ne yaparsanız yapın bu biçimde kalacaktır” diyor. Bolşevik aykırısı bir ittifaka girmeyi, Panislamizmi ve Turancılığı reddediyor. “Sağ mı yoksa sol görüşlü mü olduğu” sorusuna verdiği cevabı Aubrey, şöyleki yorumluyor: “Liberal olduğunu söylemiş oldu, lakin siyasetin değişken olduğunu, vatanseverliğin ise kalıcı olduğunu söyleyerek siyasi bir renk vermedi.” (Liberalin o günlerdeki manası özgürlükten yana olmaktır)
Yazımı Prof. Dr. Tarık Zafer Tunaya’nın İttihat ve Terakki değerlendirmesiyle tamamlıyorum:
“İttihat ve Terakki’nin birbirine zıt iki istikameti üzerinde son bir kere daha durmakta fayda var. Meşrutiyet’in birinci yarısında kozmopolit, Osmanlıcı bir ülkünün peşinde, demokratik ve çoğulcu bir siyasal hayat ortasında çalışan İttihat ve Terakki oburdur; Meşrutiyet’in ikinci yarısında tek parti olarak siyasal hayata hâkim olan ve ulusal bir devlet, mefkuresine bağlı İttihat ve Terakki ise oburdur. Bir siyasal örgütün kişiliğindeki bu çatışma çelişmeler büyük suçlamaları üzerine çeken bir durum olmuştur. Daha evvel de söylemiş olduğimiz üzere İttihat ve Terakki hem bir periyodu, tıpkı vakitte bir nesli kapsar ve hayale kadar varan isteklerin gerçekleştiricisi olmaya çalışan bir siyasal partinin de ismi olmuştur.”
Özetle, İttihat ve Terakki, ulusal devlet mefkuresine bağlı bir partidir. 1913’ten itibaren tüm gayreti bu doğrultuda olmuştur. Talât Paşa da onun tartışılmaz ulusal, vatansever önderidir.”
Kaynak:
Feyziye Özberk, Talât Paşa İttihat Terakki Tarihi/Posta Memurluğundan İhtilal Önderliğine, Kırmızı Kedi Yayınevi, Ekim 2021, İstanbul.
Seyyiz Nezir’in 10 Şubat tarihindeki “Aydınlık’ta yazmak” başlıklı yazısı şu biçimde:
“Merakla beklediğim, Derya Soğuk Soykan’ın der demez kargoya verilmesini sağladığı “Tevfik Fikret / Bütün Yapıtları – Eleştirel Basım” (YKY, haz.: Nâzım Hikmet Polat) kitabını gelir gelmez elime alıp zevkle karıştırmaktaydım ki, ceptelde Sanat Olayı sayfasından link sesiyle Feyziye Özberk’in söyleşi haberi düştü (Aydınlık, 06.02.22): “Cumhuriyet; Talat Paşa ve Atatürk’ün mirasıdır”. Doğrusu bu biçimde bir başlığı hayli yadırgamıştım, ancak aldırmayıp Fikret’e göz atmayı sürdürdüm. Saatler daha sonra Doksan Beşe Yanlışsız (s. 1107) ve Hân-ı Yağma (s. 1115) şiirlerine geldiğimde söyleşi başlığını yadırgayışımı Özberk’e yazmak gereği duydum.
Karşılığı Ali İstek Özkan verince, ona; “Türk ihtilalinin ideolojisinde Talât Paşa’nın belirleyici bir tesiri olmadığını görmek için Kemal Tahir’in Yorgun Savaşçı ve Kurt Kanunu romanlarını bile okumak yeterli” dedim, tartışmadan çekildi. bir daha saatler daha sonra, herbiçimde yanıldığımı işaret etme emeliyle, Hüseyin Haydar, –kitapları üzerine yazılar yazmış, kendisiyle söyleşiler yapmış biri olarak şiirini okumadığımı düşünemeyeceğine nazaran, Mesut Mertcan’ın sesiyle daha tesirli olacağını umarak– “Doğu Tabletleri: Talât” şiirini göndermiş. Ben, sonraki sabah 05:10’da gördüm, şunu sordum: “Şiirin hoş de, Tevfik Fikret şu ünlü Doksan Beşe Yanlışsız, Han-ı Yağma ve öteki şiirlerini hangi idare ve periyodu için yazmıştı 1912’de?” Karşılık gelmedi, lakin ben başlamışken öteki saptama ve soruları yazmaktan kendimi alamadım, buraya da alıyorum:
Talât Paşa, 1920’de Berlin’de
Tarih bilimi; olayları, dataları hakikat saptayıp kıymetlendirmek ve geleceğe yönelişini öngörüp ona ivme katma uğraşıdır. Kimi soruları boşlukta bırakarak ya da kimi hayli bilinen doğruların gölgesinde bırakarak, geleceği öngörmek şöyleki dursun, yanlışsız saptamaların bile imkanı yoktur, dahası bu uğraş, saptırma niyetlerini gizlemekten diğer sonuç vermeyebilir… Sorular şunlardı:
1. Talât Paşa, 1920’de Berlin’de İngiliz görüşmecilerle buluşmalarında neler konuştu?
2. Aralık 1920’de birden Mustafa Kemal’e yazarak onun Ankara’daki BMM çalışmalarını sekteye uğratma tasarısını uygulamaya mı geçirdi?
3. İngilizlerle görüşmeleri daha sonrasında, Ocak 1921’de Meclis-i Mebusan’ın açtırılmasıyla Mustafa Kemal’in Ankara’da müthiş bir yalnızlığa terk edildiğinin farkında olmadı mı? İttihat Terakki’nin bir avuç gerçek yurtseveriyle Mustafa Kemal içinde bir güvensizlik duvarı oluşturma niyeti bu biçimde mi uygulamaya kondu?
Meclis-i Mebusan niçin açıldı?
4. Mebusların İstanbul’a toplanışıyla Meclis-i Mebusan İngilizlerce bir gecede yok edilmeye hazır hale getirilmedi mi?
5. İngilizlerle görüşmelerinde, yaşadığı yerler hakkında ipucu ve iz bırakan Talât, suikast teşebbüsleri için Ermeni komitacılarının işlerini kolaylaştırmadı mı?
6. 15 Mart günü Talat’ın öldürülmesinden daha sonra, sonraki gün Meclis-i Mebusan kapatılıp ele geçirilen mebuslar Silivri’ye, pardon Malta’ya tatile mi gönderildi?
7. Bir tek yurtseveri bile düşman saflarında bırakmamak için birçok uğraş harcayan Mustafa Kemal, düşmanın ele geçiremediği kimi mebusları bin bir meşakkatle Ankara’da BMM’de bir daha bir ortaya getirmedi mi?
Soruların altına şunu yazdım: Biraz tarih bilen ve olayları örterek tarihi çarpıtma ve saptırma niyetleri taşımayan hiç bir kişi bundan daha sonraki soruları ve karşılıklarını bulmakta zorlanmayacaktır. Feyziye Özberk, “okumayan, düşünmeyen birine verecek cevabım yok” diyerek tartışmadan çekildi.
Demirtaş Ceyhun, Talat Paşa’nın romanını yazmaya koyulduğunda, kurguda benim sorularıma da karşılık arayacağını söylemişti. 2009’da beklenmedik vefatıyla romanı hangi basamakta bıraktı, bilemiyorum. Fakat Talat Paşa’yla ilgili gördüğü her paragrafı toplamaya başladığını anlatmıştı.
Aydınlık’ta yazmaya uygun muyum?
Aydınlık için uygun bir muharrir olup olmadığım konusu, gazetenin hem ortasından hem haricinden bireylerce 30 yıldır sorgulanır. Geçenlerde fazlaca bir eski arkadaşa şu biçimde bir latife etmiştim: Tam Le Monde’un teklifini düşünüyordum, o da gelip Cumhuriyet’e promosyon oldu. Talât Paşa üzerine çok “farklı düşünen bir kişi olarak” bana Aydınlık’ta yazamayacağımı söyleyen Ali İstek Özkan’a ise şöyleki dedim: “Aynı marka gömlekte bile farklı yaka numarası bulunabilecekken bir gazetede bütün müelliflerden teğe bir birebir düşünüp yazmalarını istemeleri bir Aydınlık prensibi olamaz.”
Hakikaten Aydınlık hareketinin 50 yılı aşkın bir müddetdir önderliğini yürüten Doğu Perinçek’le ortamızda, son 30 yıldır, muhakkak bir seviyenin altına asla düşmeksizin ortak niyetler üzerinde özgürce buluşmanın yanı sıra farklı kanılara açık olma prensibi hiç aşınmadı. Bu; Nâzım Hikmet ve Marx’tan Cemal Süreya, Aziz Nesin ve Selim İleri’ye kadar bütün yazılı tartışmaların yanı sıra, Rafet Ballı’nın Ulusal Kanal’da yönettiği Yapay Zekâ tartışmasında da bu biçimde oldu. Ben 50 yıldır örgütlenmeyi muharririn yaratma özgürlüğünün manisi değil, teminatı olarak gördüm ve yer aldığım örgütlenmede ilgiler ağını bu temelde geliştirdim. 1994’te Aydınlık’taki yazısında beni Gramsci ve Cemal Süreya ile birebir çizgide kesiştiren Doğu Perinçek’ten bu kadar yıldır izlediğim tavırla ilgili hiç bir olumsuz ima almadım. Ne de Selim İleri tartışması dahil rastgele bir polemikte Mustafa İlker Yücel’den bir duyumsatma geldi. Doğrusu Ali İstek Özkan’ın Abdülhamit sansürcülüğünden farksız hariçten gazeline bir mana vermekte zorlanıyorum.
Çağdaş şiirimizin öncü ustası Tevfik Fikret, şiiri ve aydın kişiliğiyle daima önümüzde olmayı sürdürecek…”