DeSouza
New member
Türkiye, mayıs ayında cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği seçimleri için sandık başına gitmeye hazırlanıyor. Seçim atmosferinin her geçen gün tesirini arttığı ortamda gözler bir defa daha anket şirketlerine dönmüş durumda. Halihazırda biroldukca anket şirketi, yürüttüğü çalışmalarla seçimlere ait en gerçek iddiası yapmaya çalışıyor. Pekala kamuoyu tarafınca da ilgiyle takip edilen ve merakla beklenen anketler nasıl bir müddetçten geçerek hazırlanıyor? Birebir periyotta yapılan anket çalışmalarında niye açık orta farklar ortaya çıkıyor? Anket şirketlerine kuşkuyla yaklaşılmasının ardında neler yatıyor? Son viraja girilmeye hazırlanılırken kararsız seçmenler ne durumda? Milliyet.com.tr merak edilenleri ve araştırma çalışmalarının mutfağında yaşananları OPTİMAR Lideri Hilmi Daşdemir, SONAR Lideri Hakan Bayrakçı, Gezici Araştırma Merkezi Lideri Murat Gezici ve GENAR Lideri İhsan Aktaş‘a sordu.
‘MAYIN TEKNİĞİYLE ANKETİ DOĞRULUYORUZ’
Anketin Fatih’te mi yoksa Bakırköy’de mi yapılacağına nasıl karar veriliyor? Anketi yaptıran kişi yahut kurumların buna müdahalesi kelam konusu mu?
OPTİMAR: Birinci etapta araştırma şirketi çalışacağı mevzuyu belirliyor. Alışılmış bu noktada ilgili şirketin bir kaynağa sahip olması gerekli. Yani araştırma şirketinin müşterisi yoksa bu araştırmanın maliyeti şirket için çok külfetli olabilir. Biz her ay ‘Türkiye’nin Nabzı’ isimli bir araştırma yaparak abonelerimizle paylaşıyoruz. sonuçlarını kamuoyuyla paylaştığımız kimi anketlerin finansmanını da bir daha abonelerimizden sağlıyoruz. Bu noktada farklı bir durum daha var. Kimi araştırmalarda kent şehir sonuçlar alınır. Bu biçim bir araştırma lakin bir siyasi parti genel merkezi tarafınca yaptırılır ve ekseriyetle kamuoyuyla paylaşılmaz. Fakat biz bir mühlet daha sonra hem siyasetçilerin tıpkı vakitte basının direkt alıp kullandığını görürüz. halbuki bu usul araştırmalara gerek mali kaynakları gerekse farklı konulardan kuşkuyla yaklaşılmalı.
Künye de hayli değerli bir konu. İlgili araştırma hangi metodolojiyle yapıldı? Nasıl finanse edildi? Hangi bölgede kaç bireyle yapıldı? Yani künye araştırmanın kimliğidir denebilir. Rastgele bir kentin ilçeleri içinde besbelli görüş farkları olabilir. Burada en yanlışsız sonuca ulaşabileceğiniz ilçeyi belirlemek ve gerçek örneklemle çalışmayı yapmak gerekir. bir daha kadın-erkek oranı başta olmak üzere çeşitli kriterler de dikkate alınmalı. Bu hakikat kurgulanmadığı takdirde araştırmanın yanılma hissesi çok yükselir.
SONAR Lideri Hakan Bayrakçı
SONAR: Öncelikle ana kitle dediğimiz bir küme var. Diyelim ki Türkiye’deki büyük futbol kulüplerinin taraftar sayılarını yüzdelik oranda belirlemek istiyorsunuz. Burada ana kitle dediğimiz küme Türkiye olur. Bu ana kitleyi temsilen bir örneklem kitle olur. Bu genelde 3 ila 5 bin kişilik bir kümedir. Peki hangi 3 bin bireyle görüşeceksiniz ve milyonlarca seçmenin oy kullanacağı Türkiye’de seçim sonuçlarını en isabetli biçimde kestirim etmeye çalışan bir araştırma ortaya koyacaksınız?
Diyelim 30 anketör çalışacak ve her birine ortalama 100 anket düşüyor. Bu insanları birinci olarak eğitiyorsunuz. daha sonrasında bir dağılım yapıyorsunuz. örneğin her anketöre verdiğiniz anket sayısında görüşülecek şahısların yarısı erkek, yarısı bayan olur. İkinci kota nüfusla orantılı dağılımdır. Türkiye nüfusu ne ise bunu temsil eden vilayetler var. O vilayetleri vaktinde Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) yaptığı çalışmalarla belirledi. Diyelim ki 32 ile gittiniz ve bu 3 bin kişiyi bu vilayetlerin nüfusuna orantılı olacak biçimde dağıtıyorsunuz. Yani Erzurum’a 83 kişi düşerken, İstanbul’a 564 kişi düşebilir. Üçüncü kota yaş kümeleridir. Nüfus sayımlarında yaş kümeleri aşikardır ve anketörlerimiz yapacağı görüşmeleri bu yaş kümeleri içinde dağıtır. Diyelim ki anketör 18-15 yaş içindeki kotasını doldurdu. Araştırmanın devamında o kümeden kimselerle görüşmüyor ve başka yaş kümelerine odaklanıyor. Bu noktada sorularınızın da yönlendirici olmaması gerekiyor. Sorunuzu en objektif biçimde sorarak hakikat sonuca ulaşabilirsiniz. Arkadaşlarımız alanda çalışırken sonuçları ellerinde bulunan bilgisayara girdikleri için sonuçlar direkt merkezimize düşüyor. Bundan daha sonraki süreç ise denetim yapmak oluyor.
Bu kademede anketörü de denetim ediyoruz. Lakin yaşanabileceklere geçit vermemek için bir dizi tedbirimiz var. 3 bin bireyle görüşme yapıldığını var iseyalım. Bu şahıslar ortasından 300 ila 400 kişi aranıyor ve kendisiyle anket yapılıp yapılmadığı soruluyor.
Bir öteki yol de mayın prosedürüdür. Anketörler haricinde kontrolör dediğimiz arkadaşlarımız var. Bu arkadaşlarımız anket yapılan bireyleri tespit etmek ve anketin yapılıp yapılmadığını belirlemekle gorevlendiriliyor. Örnek vermek gerekirse diyelim biz kontrolöre 200 adres verdik. Şayet bize 200 kişinin külliyen görüştüğünü söylerse bu noktada kontrolör de mayına yakalanıyor. Zira verdiğimiz listelerde çalışanı denetim etmek için olmayan isim ve olmayan adresler de bulunuyor.
Bunlar tamamlanıp datalar bilgisayara girildikten daha sonra sonuçlar önümüze geliyor. Bu noktada ben oranlara bakarım, denetimleri yaparım, eski anketlerle yeni gelen sonuçları karşılaştırırım ve hangi parti ne durumda onu belirlerim.
GENAR: Olağanda milletlerarası standartlarda bir araştırma şöyle yapılır: Müşteriden bir talep gelebilir ya da firma olarak siz bir hususta araştırma yapmaya karar verirsiniz. daha sonrasında hususun çerçevesi belirlenerek soru formunuz hazırlanır. Bunların akabinde örneklem hocasıyla oturup örneklemi belirlersiniz. Şayet dışarıdan bir danışmana gereksiniminiz olursa o istihdam edilir. Mevzu derinlemesine tartışıldıktan daha sonra sorular belirlenir. Örneklem hocası devreye girip örneklemi belirler. Bu noktadan daha sonra soru formu teste çıkar. ‘Vatandaş bu soruları açık ve net biçimde anlayabilir mi?’ sorusuna yanıt aranır. Test onaylandıktan daha sonra alana gönderilir ve alandan gelen bilgiler toparlanır. Ayrıyeten alanda ankete katılanların bir kısmı sonrasındasında aranarak ankete katılıp katılmadığı doğrulanır. Tüm bunların bitmesinin ve onaylanmasının akabinde datalar elektronik ortama aktarılır ve içerik tahlilleri yapılır. Bunu belirlemek için de farklı biçimleri var. Tahlil kısmı tamamlandıktan daha sonra yorum basamağı başlar. Mevzunun uzmanları ya da firma yetkilileri ortaya çıkan tablonun stratejik yorumunu çıkarırlar.
GEZİCİ ARAŞTIRMA MERKEZİ: En kıymetli kademelerden biri bilgi toplama usulü ve aracının seçilmesidir. Araştırmada hedefe, kapsama ve değişkenlere bakılırsa hangi bilginin toplanması gerektiğine karar veriyoruz. daha sonrasında anket sorularının düzenlemesi ve anketörlere açıklamanın yazılması, sosyoloji, psikoloji ve ölçme kıymetlendirme alanında uzman görüşünün alınması ve ankete son biçiminin verilmesini sağlıyoruz. Son olarak yüz yüze mi, telefon ya da posta yoluyla mı anketin uygulanacağına karar veriyoruz. Biz şirket olarak genelde yüz yüze anket uygulaması gerçekleştiriyoruz. Bunun temel sebebi ise iştirakçilerin yüz yüze uygulamada kendini daha gerçek ve rahat söz edebilmesi.
Biz kurum olarak bu kademede bilhassa geçmiş senelerdaki seçim sonuçlarını dikkate alarak ilgili bölgeyi ya da ili yahut tüm Türkiye’yi temsil edecek mahallelere gidiyoruz. Örneğin Türkiye geneli mümkün bir milletvekili seçiminde, siyasi partilerin oy oranlarını kestirim etmek için Türkiye’deki bütün vilayetlere gitmeye gerek kalmadan, geçmiş seçimleri temsil edecek 7 bölgeden muhakkak vilayet, ilçe ve mahalleleri seçiyoruz. Peki, bu mahallelerin gerçek seçilip seçilmediğini ve belirlenen örneklemin temsil gücünü nasıl tespit ediyoruz? Bunu da uyguladığımız anketlerde, şahıslara geçmiş senelerdaki seçimlerde oy verdikleri partileri sorgulayan sorular yönelterek gerçekleştiriyoruz. Seçtiğimiz örneklem ilgili kitleyi temsil etmek durumunda. Güvenirliği ve geçerliği yüksek olan anket neticelerinda anketi yaptıran kişi ya da kurumların müdahalesi olamayacağı üzere bilimsel temellerden de uzaklaşılamaz.
GENAR Lideri İhsan Aktaş
‘SONUÇLARI DENETLEYECEK BİR ODAYA GEREKSİNİM VAR’
Aynı devirde yapılmış 2 farklı şirketin anketi içindeki 10 puanlık farkı nasıl açıklıyorsunuz? Yanılgı hissesindeki makul oran ne?
OPTİMAR: Anketlerde genel olarak kabul görmüş yanılgı hissesi artı-eksi 2 puandır. Tabi örneklem ve uygulama formülünüze bakılırsa bu değişebilir. Kusur hissesi genel kabul görmüş kusur oranının üstünde olursa araştırmanızın güvenilirliği sorgulanır. Bazı araştırma neticelerina bakarsak son periyotta bu alanda oluşmaya başlayan farklı bir durum var. Vakit zaman menfaatleri gereği aldatıcı araştırmalar ortaya koyan yapılar oluşmaya başladı. Açıkçası bu alan düzenlenmeye gereksinim duyan bir alan zira hiç olmayacak sonuçlar görüyoruz. Daha evvel de fazlaca büyük oynamaların olduğu araştırma sonuçları yayınlandı. kimi vakit seçmen kitlesi epeyce daha az olan partilerin destekçileri stratejik oy kullanabiliyor. Yani oyunun boşa gitmemesi için farklı bir partiye oy verebiliyor. Bu seçmenleri de anketlerde ölçebiliyoruz.
SONAR: SONAR olarak biz 3 bin şahısla bir anket yaptık ve sonuçlar geldi diyelim. Çabucak gerisinden birebir sistemle öbür bir 3 bin şahısla daha görüşürsek en az yüzde 2 ila 2,5 civarı yüzdelerde oynama olur, birebir aynı çıkamaz. İki araştırma şirketinin tıpkı partiyle ilgili neticelerinda 2 ila 3 puanlık oynamalar olabilir. Kimi seçimlerde tesadüf yapıtı rekor olarak niteleyebileceğimiz sonuçlar çıkardık. En yakın örneği de 2011 seçimleri. Açık orta puan farklarının bir niçini de anketörlerin sizi yanıltması, bu niçinle güzel denetim kural. Bir de kimi vakit birkaç seçimlik kurulan araştırma şirketleri manipülasyon yapabiliyorlar. 20-30 yıllık bir şirket istese de bunu yapamaz zira prestiji zedelenir. Seçim vakti tüm şirketlerin tek isteği kararı yanlışsız iddia etmektir. Genelde hakikat biçimde çalışan şirketler birbirlerine yakın sonuçlar elde ederler. Siz farklı bir sonuç bulursanız sizde bir yanlışlık var demektir. Daima kamuoyu karşısına çıkan bir şirketin bu duruma düşeceğini düşünmüyorum.
GENAR: Maalesef Türkiye’de siyasi araştırma yapan firmalar epey kurumsallaşamadılar. ötürüsıyla birden fazla firmanın birinci araştırması ikinci araştırmasını takip etmiyor. kimi vakit müşteriler firmaları kimi vakit de firmalar müşterileri yoldan çıkarabiliyorlar. Araştırma dalı son 10 yıllık süreç göz önüne alınırsa berbata gidiyor. Bundan olağan olarak şikayetçiyim. Büyük ölçekli araştırmalarda yanılgı hissesi yüzde 1 ila 2 içindedır. Örneklem küçükse yüzde 2,5 düzeyine kadar yanılgı hissesi olabilir. Lakin Türkiye’de bu durum şirketler içinde değişkenlik gösteriyor. Daha evvel de çeşitli şirketlerin yaptığı çalışmalarda 9 puanlık farklar gördük. Bu noktada “Gerçekliği kendinize bakılırsa mi belirliyorsunuz?” sorusu sorulabilir. Ancak metodumuzu ve uyguladığımız geniş örneklemi biliyoruz yahut bundan evvelki araştırmamızdaki trendi biliyoruz. Nihayetinde yükselişleri de düşüşleri de takip edebiliyoruz. Ancak bu durum Nasreddin Hoca’nın yaşı üzere her sorulduğunda 40 çıkıyorsa bu noktada bir sorun var demektir.
GEZİCİ ARAŞTIRMA MERKEZİ: İki farklı sonuçla karşılaşılmasının en değerli sebebi örneklemin gerçek seçilmemesi. Bazı şirketler “Hem telefonla tıpkı vakitte yüz yüze anket yaptım, ikisini birleştirince bu biçimde bir sonuç çıktı” diyor. Bu epey yanlışsız bir yol değil zira bir anket çalışmasında iki farklı tekniği birleştiremezsiniz. bu biçimde bir sistem bilime muhalif ancak bir daha de çarçabuk medyada yer alabiliyor. Ortada bu çalışmaları hiç bir biçimde denetim eden, denetleyen bir düzenek yok. Bu niçinle acilen evvel bir oda kurulmalı.
Adana MHP Milletvekili Mevlüt Karakaya Meclis’e sunmak üzere bir yasa hazırladı. Bu, hem iktidarın birebir vakitte muhalefetin destekleyeceği, son derece şeffaf bir yasa teklifiydi. Bu yasa geçerse kesime kontrol sistemi gelmiş olacak. Anketler kamuoyunda şahısları itibarsızlaştırmak için adeta bir silah üzere kullanılır hale geldi. Örneğin en son KKTC Cumhurbaşkanlığı seçiminde Türkiye’den biri, Ersin Tatar’ın karşısında olan bir aday için yüzde 60 ile kazanacak dedi lakin o isim yüzde 40’larda oy aldı. Burada o anket kurumu ya da kurumun başındaki kişi yanıldı mı yoksa şuurlu bir biçimde algı yöneterek KKTC’deki siyasi yapıyı mı değiştirmek istedi? Bütün emareler ikinci seçeneği gösteriyordu. Bu olay Türkiye’nin ulusal güvenliğine tehdit eden bir müddetç olabilirdi.
Anket uygulanan örneklem o ili ya da ülkeyi temsil etmiyorsa yanılgı kaçınılmaz olur. Bir öbür niye de iştirakçinin içten ve istekli karşılık vermemesi. Bu noktada biz kimi vakit de denetim soruları sorarız. Örneğin anketteki bir soru anket formunun farklı yerlerinde iki kez yer alır. Şayet istekli ve içten yanıt vermişse her ikisinde de tıpkı karşılığı vermeli. Tutarsızlık var ise o iştirakçinin karşılığını çıkarıyoruz. Raporlarımızda kusur hissesini yüzde 2,5 olarak belirtiyoruz. Bilimsel olarak bu kusur oranında anketleri yapıyor ve açıklıyoruz. Kurum olarak hiç yanılmadık.
Gezici Araştırma Merkezi Lideri Murat Gezici
‘İKTİDARA YA DA MUHALEFETE YAKIN’ FİKRİ, İNANÇ SARSIYOR
Türkiye’de anket şirketlerinin güvenilirliğinin tartışılmasını ve birtakım parti başkanlarının anketlerle ilgili epeyce sert çıkışlarını neye bağlıyorsunuz?
OPTİMAR: Maalesef ‘çürük elma’ diyebileceğimiz yapılar var. Kendilerini araştırma şirketi olarak tanıtıp bu alanı manipülasyon ve algı yapmak için kullananlar var. Kamuoyunda da karşılık görüyorlar. Sonuç olarak hiç kimsenin sağlam olmayan ve yönlendirme yapan anket sonuçları için bir farkındalık oluşturmaması, medya mensuplarının, siyasi partilerin ve kurumların bu stil çalışmalara yönelik hassas davranmaması onları cesaretlendiriyor. Bir farkındalık oluşursa bu stil durumlarla müsabaka ihtimalimiz azalır ve bölüm temizlenmiş olur.
SONAR: Araştırmacı arkadaşlarımız katıldıkları televizyon yayınlarında yorum yaparken taraflı davranabiliyorlar. Burada elde ettikleri bilgilerden bahsetmiyorum, genel olarak yorum yaparken demek istiyorum. Sizin yorum biçiminize göre izleyici bakıp “Bu kişi muhalefete yahut iktidara yakın. Sanki bunun anketinde oynamalar var mıdır? Abartılmış bir bilgi var mı?” diye düşünüyor. Hal bu biçimde olunca anket gerçek yapılmış olsa bile beşerler kuşkuyla yaklaşıyor. Ben elimden geldiğince objektif olmama karşın bunun problemini vakit zaman yaşıyorum.
GENAR: 2010’lu senelerda Türkiye’deki araştırma firmaları, siyaseti dünyadaki bir epey şirketten epeyce daha yeterli biçimde okumaya başlamışlardı. Ancak bu günümüzde değişti ve durum aksine döndü. Her şeydilk evvel bir araştırma firmasının kurumsallaşması sıkıntı bir iş. Kesim kârlılığı, altyapı kurma ve kurumsallaşmayı hayli desteklemiyor. Bu olmayınca da şu biçimde bir durum ortaya çıkıyor: Kişi yahut kurum yalnızca seçim devrinde iş yapacağı için takımında ona nazaran uzman ve akademisyen barındıramıyor.
Firmalar nitelikli işçisi elinde tutamayınca ya partinin istediğine nazaran ya da avantaj elde etmek için abartılı bir bilgi ortaya koyuyor. Kimin kimi yoldan çıkardığı konusunda çabucak hemen tam olarak emin değilim. Lakin ben temel sorunun altyapı ve kurumsallaşma eksikliği olduğunu düşünüyorum. Müşterilerin de firmaların da rasyonel olması gerekiyor.
GEZİCİ ARAŞTIRMA MERKEZİ: kimi vakit çıkan sonuçlar kendilerini mutsuz edebiliyor kimi vakit de bu durum anket şirketlerinin şaibeli yayınladıkları sonuçlardan kaynaklanabiliyor. İktidara yahut muhalefete yakın görünmek için yayınlanan sonuçlar olaylara yansıyı artırıyor. Türkiye’de bu alanda bir düzenlemeye gereksinim var ve varsayımım bu manada seçim daha sonrasında adımlar atılacak. Bu alanda bir oda kurulması gerekiyor fakat oda kurulması için kâfi sayıda şirket maalesef yok. Türkiye’de bu işin cirosu 4 milyar dolar bulunmasına karşın bir kontrol yok. Sonuç olarak da bu çeşit araştırmalar kimi birtakım algı idaresinde kullanılan bir silah haline geliyor. Rastgele bir bahiste istediğiniz bilgiyi istediğiniz biçimde paylaşabilirsiniz ve kontrol olmadığı için de paylaştığınızla kalırsınız.
OPTİMAR Lideri Hilmi Daşdemir
Z KUŞAĞI’NDA YÜKSELEN İDEOLOJİ: MİLLİYETÇİLİK
Anketlerde en çok merak edilen bir husus da kararsız seçmenler. Onların sonucunı etkileyen ya da etkileyecek temel etmenler sizce neler olacak? Türkiye’deki kararsız seçmen oranı seçim kararı nasıl etkileyecek?
OPTİMAR: Kararsız seçmenlerle ilgili biroldukça faktör var ve biz bunları ölçmek için de farklı sorular soruyoruz. ‘Kemik oy’ olarak tanımlanan seçmen kümesi haricinde kalan seçmenler, destekleyecekleri adayın ömür şekli ve seçildikten daha sonra izleyeceği politikayı dikkate alarak karar vermeye çalışıyor. Bu konular kararsızlar için belirleyici olacaktır.
SONAR: Bizim yaptığımız çalışmalarda son 2 aydır kararsız seçmen sayısı azalmaya başladı. Bu sayı 4-5 ay evvel önemli bir orandaydı, yaklaşık yüzde 35’leri buluyordu. Yani seçmen sonucunı vermeye başladı denilebilir. Bu kısa vakit ortasında öteki anketlere de yansıyacaktır.
Genç seçmene gelecek olursak, bu kümeyle ilgili niyetlerim değişmeye başladı. 5-6 ay evvel kimi belediyeler ve özel dal için gençlik araştırmaları yaparken genç seçmenlerde milliyetçilik oranının çok yüksek olduğunu fark ettim. Bunu ırkçılık manasında değil, vatanseverlik olarak düşünün.
Bu benim bilhassa ilgimi çekti zira bu sonuç ‘Z Kuşağı’ olarak isimlendirilen kümenin oy tercihini etkileyecek. Bu küme dış siyasette atılan adımlar, ABD ile olan bağlar, Kıbrıs, Mavi Vatan, Azerbaycan ile epey ilgili ve bu mevzuda atılan adımlar da oy kararlarını etkileyecektir. Ben şu an durumun başa baş gittiğini düşünüyorum. Ben de bu seçimin nasıl sonuçlanacağını epey merak ediyorum.
GENAR: Türkiye’de kararsız seçmenlerin enteresan bir tavrı var. Öncelikle kararsız seçmen iktidar eliyle oluşturulan bir seçmen kitlesidir. Lakin burada asıl dikkat çeken nokta, Türkiye’de kararsız seçmenler desteklediği partiden uygun ataklar gördüğünde partisine geri dönüyor. Bu siyasi ortamda epey fazla örneği olan bir durum değil. Öte yandan genç jenerasyonda birden fazla vakit sandığa gitmeme ve protest bir duruş sergileme eğilimi var. Fakat bence kararsız seçmen konusu Türkiye’de abartılan bir durum. Partilerin sahip olduğu kemik oy oranlarını hesapladığınızda aslına bakarsan geriye hayli önemli bir şey kalmıyor. Benim iddiam Türkiye’de kararsız seçmen sayısının yüzde 8,5 ila 13 içinde olduğu istikametinde.
GEZİCİ ARAŞTIRMA MERKEZİ: Anketlere katılan yaklaşık her 5 bireyden 1’i kararsız olduğunu tabir ediyor. Bu seçmenlerin sonucunı etkileyen ya da etkileyecek temel etkenlerin başında ekonomik vaatler, ideolojik ve ulusal güvenlikle ilgili ögeler geliyor. Z jenerasyonunda kararsız seçmen sayısı yüzde 50. Son periyotta iktidar gençlere dokunmaya başladı. Bu durumda iktidar, kararsız gençleri kendine çekebilir. Gençlere “Kendinizi nasıl tanımlıyorsunuz?” diye sorduğumuzda milliyetçi ve Atatürkçü oranlar yüzde 20 ila 30 bandında kalıyor lakin kendisini ‘özgürlükçü’ olarak tanımlayanların oranı ise yüzde 68’e kadar yükseliyor. Bu bireyler anne ve babalarına kıyasla daha özgürlükçü bir yapıdalar. bu biçimde bir atmosferde iktidarın önünde iki başka yol var ve bu yollardan birini tercih etmek durumunda: Güvenlik siyasetlerini mı artıracak yoksa özgürlükçü ıslahatlar mı sunacak? Aslında kararsız seçmenin algısını bu karar belirleyecek.
Z neslinin oy oranı 6 milyon 400 bin. Üniversitede okuyan gençlerin oranı ise Z nesliyle birlikte 8,5 milyon. Bu sayının dörtte biri ikametgâhlarını memleketinde okuduğu kente aldırmadılar. Bu niçinle yaklaşık 2,5 milyon öğrenci oy kullanamayacak. bu biçimde olunca da beklenen gençlik tesiri kırılacak ve seçim üzerinde büyük bir tesir yaratamamasına niye olacak.
‘MAYIN TEKNİĞİYLE ANKETİ DOĞRULUYORUZ’
Anketin Fatih’te mi yoksa Bakırköy’de mi yapılacağına nasıl karar veriliyor? Anketi yaptıran kişi yahut kurumların buna müdahalesi kelam konusu mu?
OPTİMAR: Birinci etapta araştırma şirketi çalışacağı mevzuyu belirliyor. Alışılmış bu noktada ilgili şirketin bir kaynağa sahip olması gerekli. Yani araştırma şirketinin müşterisi yoksa bu araştırmanın maliyeti şirket için çok külfetli olabilir. Biz her ay ‘Türkiye’nin Nabzı’ isimli bir araştırma yaparak abonelerimizle paylaşıyoruz. sonuçlarını kamuoyuyla paylaştığımız kimi anketlerin finansmanını da bir daha abonelerimizden sağlıyoruz. Bu noktada farklı bir durum daha var. Kimi araştırmalarda kent şehir sonuçlar alınır. Bu biçim bir araştırma lakin bir siyasi parti genel merkezi tarafınca yaptırılır ve ekseriyetle kamuoyuyla paylaşılmaz. Fakat biz bir mühlet daha sonra hem siyasetçilerin tıpkı vakitte basının direkt alıp kullandığını görürüz. halbuki bu usul araştırmalara gerek mali kaynakları gerekse farklı konulardan kuşkuyla yaklaşılmalı.
Künye de hayli değerli bir konu. İlgili araştırma hangi metodolojiyle yapıldı? Nasıl finanse edildi? Hangi bölgede kaç bireyle yapıldı? Yani künye araştırmanın kimliğidir denebilir. Rastgele bir kentin ilçeleri içinde besbelli görüş farkları olabilir. Burada en yanlışsız sonuca ulaşabileceğiniz ilçeyi belirlemek ve gerçek örneklemle çalışmayı yapmak gerekir. bir daha kadın-erkek oranı başta olmak üzere çeşitli kriterler de dikkate alınmalı. Bu hakikat kurgulanmadığı takdirde araştırmanın yanılma hissesi çok yükselir.
SONAR Lideri Hakan Bayrakçı
SONAR: Öncelikle ana kitle dediğimiz bir küme var. Diyelim ki Türkiye’deki büyük futbol kulüplerinin taraftar sayılarını yüzdelik oranda belirlemek istiyorsunuz. Burada ana kitle dediğimiz küme Türkiye olur. Bu ana kitleyi temsilen bir örneklem kitle olur. Bu genelde 3 ila 5 bin kişilik bir kümedir. Peki hangi 3 bin bireyle görüşeceksiniz ve milyonlarca seçmenin oy kullanacağı Türkiye’de seçim sonuçlarını en isabetli biçimde kestirim etmeye çalışan bir araştırma ortaya koyacaksınız?
Diyelim 30 anketör çalışacak ve her birine ortalama 100 anket düşüyor. Bu insanları birinci olarak eğitiyorsunuz. daha sonrasında bir dağılım yapıyorsunuz. örneğin her anketöre verdiğiniz anket sayısında görüşülecek şahısların yarısı erkek, yarısı bayan olur. İkinci kota nüfusla orantılı dağılımdır. Türkiye nüfusu ne ise bunu temsil eden vilayetler var. O vilayetleri vaktinde Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) yaptığı çalışmalarla belirledi. Diyelim ki 32 ile gittiniz ve bu 3 bin kişiyi bu vilayetlerin nüfusuna orantılı olacak biçimde dağıtıyorsunuz. Yani Erzurum’a 83 kişi düşerken, İstanbul’a 564 kişi düşebilir. Üçüncü kota yaş kümeleridir. Nüfus sayımlarında yaş kümeleri aşikardır ve anketörlerimiz yapacağı görüşmeleri bu yaş kümeleri içinde dağıtır. Diyelim ki anketör 18-15 yaş içindeki kotasını doldurdu. Araştırmanın devamında o kümeden kimselerle görüşmüyor ve başka yaş kümelerine odaklanıyor. Bu noktada sorularınızın da yönlendirici olmaması gerekiyor. Sorunuzu en objektif biçimde sorarak hakikat sonuca ulaşabilirsiniz. Arkadaşlarımız alanda çalışırken sonuçları ellerinde bulunan bilgisayara girdikleri için sonuçlar direkt merkezimize düşüyor. Bundan daha sonraki süreç ise denetim yapmak oluyor.
Bu kademede anketörü de denetim ediyoruz. Lakin yaşanabileceklere geçit vermemek için bir dizi tedbirimiz var. 3 bin bireyle görüşme yapıldığını var iseyalım. Bu şahıslar ortasından 300 ila 400 kişi aranıyor ve kendisiyle anket yapılıp yapılmadığı soruluyor.
Bir öteki yol de mayın prosedürüdür. Anketörler haricinde kontrolör dediğimiz arkadaşlarımız var. Bu arkadaşlarımız anket yapılan bireyleri tespit etmek ve anketin yapılıp yapılmadığını belirlemekle gorevlendiriliyor. Örnek vermek gerekirse diyelim biz kontrolöre 200 adres verdik. Şayet bize 200 kişinin külliyen görüştüğünü söylerse bu noktada kontrolör de mayına yakalanıyor. Zira verdiğimiz listelerde çalışanı denetim etmek için olmayan isim ve olmayan adresler de bulunuyor.
Bunlar tamamlanıp datalar bilgisayara girildikten daha sonra sonuçlar önümüze geliyor. Bu noktada ben oranlara bakarım, denetimleri yaparım, eski anketlerle yeni gelen sonuçları karşılaştırırım ve hangi parti ne durumda onu belirlerim.
GENAR: Olağanda milletlerarası standartlarda bir araştırma şöyle yapılır: Müşteriden bir talep gelebilir ya da firma olarak siz bir hususta araştırma yapmaya karar verirsiniz. daha sonrasında hususun çerçevesi belirlenerek soru formunuz hazırlanır. Bunların akabinde örneklem hocasıyla oturup örneklemi belirlersiniz. Şayet dışarıdan bir danışmana gereksiniminiz olursa o istihdam edilir. Mevzu derinlemesine tartışıldıktan daha sonra sorular belirlenir. Örneklem hocası devreye girip örneklemi belirler. Bu noktadan daha sonra soru formu teste çıkar. ‘Vatandaş bu soruları açık ve net biçimde anlayabilir mi?’ sorusuna yanıt aranır. Test onaylandıktan daha sonra alana gönderilir ve alandan gelen bilgiler toparlanır. Ayrıyeten alanda ankete katılanların bir kısmı sonrasındasında aranarak ankete katılıp katılmadığı doğrulanır. Tüm bunların bitmesinin ve onaylanmasının akabinde datalar elektronik ortama aktarılır ve içerik tahlilleri yapılır. Bunu belirlemek için de farklı biçimleri var. Tahlil kısmı tamamlandıktan daha sonra yorum basamağı başlar. Mevzunun uzmanları ya da firma yetkilileri ortaya çıkan tablonun stratejik yorumunu çıkarırlar.
GEZİCİ ARAŞTIRMA MERKEZİ: En kıymetli kademelerden biri bilgi toplama usulü ve aracının seçilmesidir. Araştırmada hedefe, kapsama ve değişkenlere bakılırsa hangi bilginin toplanması gerektiğine karar veriyoruz. daha sonrasında anket sorularının düzenlemesi ve anketörlere açıklamanın yazılması, sosyoloji, psikoloji ve ölçme kıymetlendirme alanında uzman görüşünün alınması ve ankete son biçiminin verilmesini sağlıyoruz. Son olarak yüz yüze mi, telefon ya da posta yoluyla mı anketin uygulanacağına karar veriyoruz. Biz şirket olarak genelde yüz yüze anket uygulaması gerçekleştiriyoruz. Bunun temel sebebi ise iştirakçilerin yüz yüze uygulamada kendini daha gerçek ve rahat söz edebilmesi.
Biz kurum olarak bu kademede bilhassa geçmiş senelerdaki seçim sonuçlarını dikkate alarak ilgili bölgeyi ya da ili yahut tüm Türkiye’yi temsil edecek mahallelere gidiyoruz. Örneğin Türkiye geneli mümkün bir milletvekili seçiminde, siyasi partilerin oy oranlarını kestirim etmek için Türkiye’deki bütün vilayetlere gitmeye gerek kalmadan, geçmiş seçimleri temsil edecek 7 bölgeden muhakkak vilayet, ilçe ve mahalleleri seçiyoruz. Peki, bu mahallelerin gerçek seçilip seçilmediğini ve belirlenen örneklemin temsil gücünü nasıl tespit ediyoruz? Bunu da uyguladığımız anketlerde, şahıslara geçmiş senelerdaki seçimlerde oy verdikleri partileri sorgulayan sorular yönelterek gerçekleştiriyoruz. Seçtiğimiz örneklem ilgili kitleyi temsil etmek durumunda. Güvenirliği ve geçerliği yüksek olan anket neticelerinda anketi yaptıran kişi ya da kurumların müdahalesi olamayacağı üzere bilimsel temellerden de uzaklaşılamaz.
GENAR Lideri İhsan Aktaş
‘SONUÇLARI DENETLEYECEK BİR ODAYA GEREKSİNİM VAR’
Aynı devirde yapılmış 2 farklı şirketin anketi içindeki 10 puanlık farkı nasıl açıklıyorsunuz? Yanılgı hissesindeki makul oran ne?
OPTİMAR: Anketlerde genel olarak kabul görmüş yanılgı hissesi artı-eksi 2 puandır. Tabi örneklem ve uygulama formülünüze bakılırsa bu değişebilir. Kusur hissesi genel kabul görmüş kusur oranının üstünde olursa araştırmanızın güvenilirliği sorgulanır. Bazı araştırma neticelerina bakarsak son periyotta bu alanda oluşmaya başlayan farklı bir durum var. Vakit zaman menfaatleri gereği aldatıcı araştırmalar ortaya koyan yapılar oluşmaya başladı. Açıkçası bu alan düzenlenmeye gereksinim duyan bir alan zira hiç olmayacak sonuçlar görüyoruz. Daha evvel de fazlaca büyük oynamaların olduğu araştırma sonuçları yayınlandı. kimi vakit seçmen kitlesi epeyce daha az olan partilerin destekçileri stratejik oy kullanabiliyor. Yani oyunun boşa gitmemesi için farklı bir partiye oy verebiliyor. Bu seçmenleri de anketlerde ölçebiliyoruz.
SONAR: SONAR olarak biz 3 bin şahısla bir anket yaptık ve sonuçlar geldi diyelim. Çabucak gerisinden birebir sistemle öbür bir 3 bin şahısla daha görüşürsek en az yüzde 2 ila 2,5 civarı yüzdelerde oynama olur, birebir aynı çıkamaz. İki araştırma şirketinin tıpkı partiyle ilgili neticelerinda 2 ila 3 puanlık oynamalar olabilir. Kimi seçimlerde tesadüf yapıtı rekor olarak niteleyebileceğimiz sonuçlar çıkardık. En yakın örneği de 2011 seçimleri. Açık orta puan farklarının bir niçini de anketörlerin sizi yanıltması, bu niçinle güzel denetim kural. Bir de kimi vakit birkaç seçimlik kurulan araştırma şirketleri manipülasyon yapabiliyorlar. 20-30 yıllık bir şirket istese de bunu yapamaz zira prestiji zedelenir. Seçim vakti tüm şirketlerin tek isteği kararı yanlışsız iddia etmektir. Genelde hakikat biçimde çalışan şirketler birbirlerine yakın sonuçlar elde ederler. Siz farklı bir sonuç bulursanız sizde bir yanlışlık var demektir. Daima kamuoyu karşısına çıkan bir şirketin bu duruma düşeceğini düşünmüyorum.
GENAR: Maalesef Türkiye’de siyasi araştırma yapan firmalar epey kurumsallaşamadılar. ötürüsıyla birden fazla firmanın birinci araştırması ikinci araştırmasını takip etmiyor. kimi vakit müşteriler firmaları kimi vakit de firmalar müşterileri yoldan çıkarabiliyorlar. Araştırma dalı son 10 yıllık süreç göz önüne alınırsa berbata gidiyor. Bundan olağan olarak şikayetçiyim. Büyük ölçekli araştırmalarda yanılgı hissesi yüzde 1 ila 2 içindedır. Örneklem küçükse yüzde 2,5 düzeyine kadar yanılgı hissesi olabilir. Lakin Türkiye’de bu durum şirketler içinde değişkenlik gösteriyor. Daha evvel de çeşitli şirketlerin yaptığı çalışmalarda 9 puanlık farklar gördük. Bu noktada “Gerçekliği kendinize bakılırsa mi belirliyorsunuz?” sorusu sorulabilir. Ancak metodumuzu ve uyguladığımız geniş örneklemi biliyoruz yahut bundan evvelki araştırmamızdaki trendi biliyoruz. Nihayetinde yükselişleri de düşüşleri de takip edebiliyoruz. Ancak bu durum Nasreddin Hoca’nın yaşı üzere her sorulduğunda 40 çıkıyorsa bu noktada bir sorun var demektir.
GEZİCİ ARAŞTIRMA MERKEZİ: İki farklı sonuçla karşılaşılmasının en değerli sebebi örneklemin gerçek seçilmemesi. Bazı şirketler “Hem telefonla tıpkı vakitte yüz yüze anket yaptım, ikisini birleştirince bu biçimde bir sonuç çıktı” diyor. Bu epey yanlışsız bir yol değil zira bir anket çalışmasında iki farklı tekniği birleştiremezsiniz. bu biçimde bir sistem bilime muhalif ancak bir daha de çarçabuk medyada yer alabiliyor. Ortada bu çalışmaları hiç bir biçimde denetim eden, denetleyen bir düzenek yok. Bu niçinle acilen evvel bir oda kurulmalı.
Adana MHP Milletvekili Mevlüt Karakaya Meclis’e sunmak üzere bir yasa hazırladı. Bu, hem iktidarın birebir vakitte muhalefetin destekleyeceği, son derece şeffaf bir yasa teklifiydi. Bu yasa geçerse kesime kontrol sistemi gelmiş olacak. Anketler kamuoyunda şahısları itibarsızlaştırmak için adeta bir silah üzere kullanılır hale geldi. Örneğin en son KKTC Cumhurbaşkanlığı seçiminde Türkiye’den biri, Ersin Tatar’ın karşısında olan bir aday için yüzde 60 ile kazanacak dedi lakin o isim yüzde 40’larda oy aldı. Burada o anket kurumu ya da kurumun başındaki kişi yanıldı mı yoksa şuurlu bir biçimde algı yöneterek KKTC’deki siyasi yapıyı mı değiştirmek istedi? Bütün emareler ikinci seçeneği gösteriyordu. Bu olay Türkiye’nin ulusal güvenliğine tehdit eden bir müddetç olabilirdi.
Anket uygulanan örneklem o ili ya da ülkeyi temsil etmiyorsa yanılgı kaçınılmaz olur. Bir öbür niye de iştirakçinin içten ve istekli karşılık vermemesi. Bu noktada biz kimi vakit de denetim soruları sorarız. Örneğin anketteki bir soru anket formunun farklı yerlerinde iki kez yer alır. Şayet istekli ve içten yanıt vermişse her ikisinde de tıpkı karşılığı vermeli. Tutarsızlık var ise o iştirakçinin karşılığını çıkarıyoruz. Raporlarımızda kusur hissesini yüzde 2,5 olarak belirtiyoruz. Bilimsel olarak bu kusur oranında anketleri yapıyor ve açıklıyoruz. Kurum olarak hiç yanılmadık.
Gezici Araştırma Merkezi Lideri Murat Gezici
‘İKTİDARA YA DA MUHALEFETE YAKIN’ FİKRİ, İNANÇ SARSIYOR
Türkiye’de anket şirketlerinin güvenilirliğinin tartışılmasını ve birtakım parti başkanlarının anketlerle ilgili epeyce sert çıkışlarını neye bağlıyorsunuz?
OPTİMAR: Maalesef ‘çürük elma’ diyebileceğimiz yapılar var. Kendilerini araştırma şirketi olarak tanıtıp bu alanı manipülasyon ve algı yapmak için kullananlar var. Kamuoyunda da karşılık görüyorlar. Sonuç olarak hiç kimsenin sağlam olmayan ve yönlendirme yapan anket sonuçları için bir farkındalık oluşturmaması, medya mensuplarının, siyasi partilerin ve kurumların bu stil çalışmalara yönelik hassas davranmaması onları cesaretlendiriyor. Bir farkındalık oluşursa bu stil durumlarla müsabaka ihtimalimiz azalır ve bölüm temizlenmiş olur.
SONAR: Araştırmacı arkadaşlarımız katıldıkları televizyon yayınlarında yorum yaparken taraflı davranabiliyorlar. Burada elde ettikleri bilgilerden bahsetmiyorum, genel olarak yorum yaparken demek istiyorum. Sizin yorum biçiminize göre izleyici bakıp “Bu kişi muhalefete yahut iktidara yakın. Sanki bunun anketinde oynamalar var mıdır? Abartılmış bir bilgi var mı?” diye düşünüyor. Hal bu biçimde olunca anket gerçek yapılmış olsa bile beşerler kuşkuyla yaklaşıyor. Ben elimden geldiğince objektif olmama karşın bunun problemini vakit zaman yaşıyorum.
GENAR: 2010’lu senelerda Türkiye’deki araştırma firmaları, siyaseti dünyadaki bir epey şirketten epeyce daha yeterli biçimde okumaya başlamışlardı. Ancak bu günümüzde değişti ve durum aksine döndü. Her şeydilk evvel bir araştırma firmasının kurumsallaşması sıkıntı bir iş. Kesim kârlılığı, altyapı kurma ve kurumsallaşmayı hayli desteklemiyor. Bu olmayınca da şu biçimde bir durum ortaya çıkıyor: Kişi yahut kurum yalnızca seçim devrinde iş yapacağı için takımında ona nazaran uzman ve akademisyen barındıramıyor.
Firmalar nitelikli işçisi elinde tutamayınca ya partinin istediğine nazaran ya da avantaj elde etmek için abartılı bir bilgi ortaya koyuyor. Kimin kimi yoldan çıkardığı konusunda çabucak hemen tam olarak emin değilim. Lakin ben temel sorunun altyapı ve kurumsallaşma eksikliği olduğunu düşünüyorum. Müşterilerin de firmaların da rasyonel olması gerekiyor.
GEZİCİ ARAŞTIRMA MERKEZİ: kimi vakit çıkan sonuçlar kendilerini mutsuz edebiliyor kimi vakit de bu durum anket şirketlerinin şaibeli yayınladıkları sonuçlardan kaynaklanabiliyor. İktidara yahut muhalefete yakın görünmek için yayınlanan sonuçlar olaylara yansıyı artırıyor. Türkiye’de bu alanda bir düzenlemeye gereksinim var ve varsayımım bu manada seçim daha sonrasında adımlar atılacak. Bu alanda bir oda kurulması gerekiyor fakat oda kurulması için kâfi sayıda şirket maalesef yok. Türkiye’de bu işin cirosu 4 milyar dolar bulunmasına karşın bir kontrol yok. Sonuç olarak da bu çeşit araştırmalar kimi birtakım algı idaresinde kullanılan bir silah haline geliyor. Rastgele bir bahiste istediğiniz bilgiyi istediğiniz biçimde paylaşabilirsiniz ve kontrol olmadığı için de paylaştığınızla kalırsınız.
OPTİMAR Lideri Hilmi Daşdemir
Z KUŞAĞI’NDA YÜKSELEN İDEOLOJİ: MİLLİYETÇİLİK
Anketlerde en çok merak edilen bir husus da kararsız seçmenler. Onların sonucunı etkileyen ya da etkileyecek temel etmenler sizce neler olacak? Türkiye’deki kararsız seçmen oranı seçim kararı nasıl etkileyecek?
OPTİMAR: Kararsız seçmenlerle ilgili biroldukça faktör var ve biz bunları ölçmek için de farklı sorular soruyoruz. ‘Kemik oy’ olarak tanımlanan seçmen kümesi haricinde kalan seçmenler, destekleyecekleri adayın ömür şekli ve seçildikten daha sonra izleyeceği politikayı dikkate alarak karar vermeye çalışıyor. Bu konular kararsızlar için belirleyici olacaktır.
SONAR: Bizim yaptığımız çalışmalarda son 2 aydır kararsız seçmen sayısı azalmaya başladı. Bu sayı 4-5 ay evvel önemli bir orandaydı, yaklaşık yüzde 35’leri buluyordu. Yani seçmen sonucunı vermeye başladı denilebilir. Bu kısa vakit ortasında öteki anketlere de yansıyacaktır.
Genç seçmene gelecek olursak, bu kümeyle ilgili niyetlerim değişmeye başladı. 5-6 ay evvel kimi belediyeler ve özel dal için gençlik araştırmaları yaparken genç seçmenlerde milliyetçilik oranının çok yüksek olduğunu fark ettim. Bunu ırkçılık manasında değil, vatanseverlik olarak düşünün.
Bu benim bilhassa ilgimi çekti zira bu sonuç ‘Z Kuşağı’ olarak isimlendirilen kümenin oy tercihini etkileyecek. Bu küme dış siyasette atılan adımlar, ABD ile olan bağlar, Kıbrıs, Mavi Vatan, Azerbaycan ile epey ilgili ve bu mevzuda atılan adımlar da oy kararlarını etkileyecektir. Ben şu an durumun başa baş gittiğini düşünüyorum. Ben de bu seçimin nasıl sonuçlanacağını epey merak ediyorum.
GENAR: Türkiye’de kararsız seçmenlerin enteresan bir tavrı var. Öncelikle kararsız seçmen iktidar eliyle oluşturulan bir seçmen kitlesidir. Lakin burada asıl dikkat çeken nokta, Türkiye’de kararsız seçmenler desteklediği partiden uygun ataklar gördüğünde partisine geri dönüyor. Bu siyasi ortamda epey fazla örneği olan bir durum değil. Öte yandan genç jenerasyonda birden fazla vakit sandığa gitmeme ve protest bir duruş sergileme eğilimi var. Fakat bence kararsız seçmen konusu Türkiye’de abartılan bir durum. Partilerin sahip olduğu kemik oy oranlarını hesapladığınızda aslına bakarsan geriye hayli önemli bir şey kalmıyor. Benim iddiam Türkiye’de kararsız seçmen sayısının yüzde 8,5 ila 13 içinde olduğu istikametinde.
GEZİCİ ARAŞTIRMA MERKEZİ: Anketlere katılan yaklaşık her 5 bireyden 1’i kararsız olduğunu tabir ediyor. Bu seçmenlerin sonucunı etkileyen ya da etkileyecek temel etkenlerin başında ekonomik vaatler, ideolojik ve ulusal güvenlikle ilgili ögeler geliyor. Z jenerasyonunda kararsız seçmen sayısı yüzde 50. Son periyotta iktidar gençlere dokunmaya başladı. Bu durumda iktidar, kararsız gençleri kendine çekebilir. Gençlere “Kendinizi nasıl tanımlıyorsunuz?” diye sorduğumuzda milliyetçi ve Atatürkçü oranlar yüzde 20 ila 30 bandında kalıyor lakin kendisini ‘özgürlükçü’ olarak tanımlayanların oranı ise yüzde 68’e kadar yükseliyor. Bu bireyler anne ve babalarına kıyasla daha özgürlükçü bir yapıdalar. bu biçimde bir atmosferde iktidarın önünde iki başka yol var ve bu yollardan birini tercih etmek durumunda: Güvenlik siyasetlerini mı artıracak yoksa özgürlükçü ıslahatlar mı sunacak? Aslında kararsız seçmenin algısını bu karar belirleyecek.
Z neslinin oy oranı 6 milyon 400 bin. Üniversitede okuyan gençlerin oranı ise Z nesliyle birlikte 8,5 milyon. Bu sayının dörtte biri ikametgâhlarını memleketinde okuduğu kente aldırmadılar. Bu niçinle yaklaşık 2,5 milyon öğrenci oy kullanamayacak. bu biçimde olunca da beklenen gençlik tesiri kırılacak ve seçim üzerinde büyük bir tesir yaratamamasına niye olacak.