DeSouza
New member
2000’li yılların başında bir küme araştırmacı tarafınca Hristiyan inancına mensup toplumların kutsal kabul ettiği 25 Aralık tarihine denk gelen Noel gününün aslında Türklerden gelen bir bayram olduğu ortaya atılmıştı. Noel’in her yıl 21 Aralık’ta Türkler içinde kutlanan Nardugan Bayramı’ndan geldiğini savunan bu görüşe göre Noel Baba da bir daha Türk kültüründen türemişti, hatta Santa Claus’un gerçek ismi Ayaz Ata’ydı. Noel’in Türklerden geldiği argümanı kararında ortaya çıkan kavram karmaşası vakit içerisinde bir fazlaca bireyde baş karışıklığı yarattı. Peki yılbaşı kutlamaları nitekim eski Türklerden gelen bir gelenek olabilir mi? Türklerin bayramı yılbaşı mı yoksa Nevruz mu? Noel Baba’nın gerçek ismi Ayaz Cet mı?
İDDİALARIN HANGİSİ GERÇEK?
Biroldukca kişinin başında karışıklık yaratsa da aslında Noel ve yılbaşı birbirinden farklı kavramlar. Dünyanın bir epey yerinde Hristiyan inancına sahip toplumlar her yıl 24 Aralık’ı 25 Aralık’a bağlayan gece Hz. İsa’nın doğumunu büyük bir memnunlukla kutluyor. Yeni yıla yalnızca 5 gün kala kutlanan bu güne Noel ismi veriliyor. 31 Aralık gecesinde ise eski yılı geride bırakmanın ve yeni yılı kucaklamanın coşkusu yaşanıyor.
Noel’in eski Türk topluluklarıyla bağdaştıran birinci sav 2007 yılında ortaya atıldığında bir epey kişi şaşkınlık hayatıştı. Bu savlar kararında akademisyenler adeta ikiye bölünmüştü. Bazıları Noel’in Türkler içinde kutlanan Nardugan Bayramı’ndan geldiğini argüman ederken, bazıları de bu iddiayı doğrulayacak bir kaynak bulunamayacağı savunulmuş, argümanların temelsiz olduğu istikametinde açıklamalar yapılmıştı. Ayrıyeten biroldukça kişi eski Türklerin Noel ya da 31 Aralık tarihinde yılbaşı kutlamadığını da öne sürmüştü. Peki bu argümanların hangileri gerçek, hangileri değil? Uluslararası Şamanizm Araştırmaları Merkezi Müdürü Dr. Timur B. Davletov’la Türklerin Noel ve yılbaşı ile kontağını mercek altına aldık.
YILBAŞI KIŞIN MI KUTLANIYORDU YOKSA BAHARDA MI?
Dr. Timur Davletov’a nazaran eski Türk yazıtlarında direkt ‘yılbaşı’ kavramına dair bir delil yok. Türkolog Louis Bazin’in görüşüne atıfta bulunan Davletov, eski Türklerde yılbaşı üzere yılın dönümünü işaret eden bir günün kış aylarında değil de bahar aylarında kutlandığının altını çizdi. Davletov, otların yeşerdiği, havanın ısındığı Sibirya’da bahar aylarının yeni yılın başlangıcı olarak kabul edildiğini, Eski Türkler için lakin bu biçimde bir devrin yılbaşı olarak kutlanabileceğini söylemiş oldu.
Louise Bazin’e göre eski Türkler yeni yılın başlangıcını Çin Takvimi’nin kabulündilk evvel bahar mevsiminde kutluyordu fakat bu takvimin kabulü ile yeni yılın kutlanması bir ay öne kayarak kış mevsimine geçmişti. Fakat halk, cetlerinin geleneklerini sürdürdü ve yeni yıl her vakit bahara denk gelen mart ayında kutlanmaya devam edildi. Bazin’e göre bu devir senede bir sefer olan ve semantik olarak da ‘yılda bir kez’ manasına gelen ‘Yıl Başı’ (Hakas Türkçesinde: Çıl Pazı) kavramı ile açıklanabilir. Türklerin yeni yılının mart ayında olması ve kutlamaların o günlerde yapılması ise Nevruz Bayramı’na benzetilebilir. Fakat Davletov bunu şöyle deklare etti:
“Fars kültüründen bizlere aktarılan ‘Nevruz Bayramı 21 ve 22 Mart tarihleri içinde kutlanır. Türklerin kutladığı Çıl Pazı da bu periyoda denk gelir fakat Nevruz ve Çıl Pazı tıpkı şey değil. Yalnızca birbirlerine yakın periyotlarda olduğu için Nevruz’un kabulü Türkler için kolay olmuş. Nevruz Bayramı Fars kültüründen bizlere gelmiş. Nevruz Bayramı’nın kutlanma tarihi beraberinde eski Türklerin, Çin kaynaklarında ‘Maoşi’ olarak geçen yılın başlangıcı, Yıl Başı kutlamalarına denk gelirdi. birebir vakitte eski Türklerde Yılbaşı Bayramı’nın 21-22 Mart’ta kutlandığına dair hiç bir kayıt bulunmuyor, o yüzden bizimkisi lakin bir hipotez.”
TÜRKLERİN NOEL BABASI AYAZ CET OLABİLİR Mİ?
Noel Bayramı ve yılbaşı kutlamalarının Türklerden geldiğini argüman eden görüşe nazaran ise Noel Baba diye bilinen karakter de aslında bir daha eski Türklerden geliyor. İddiaya nazaran Hristiyanlık’a Noel Baba olarak geçen bu figürün gerçek ismi Ayaz Cet. Karlı kış günlerinde kızağı ve geyikleriyle halkın kahramanı haline gelen Ayaz Cet bu görüşe göre büsbütün Türklere ilişkin bir figür.
Davletov ise Türkler içinde 21 Aralık’ta kutlanan Nardugan’da geçen Ayaz Cet figürünün asıl isminin Çıs Xaan olduğunu ve bu figürün söylenildiğinin tersine Orta Asyalı değil, Sibiryalı olduğunu söylemiş oldu.
‘ASLA ORTA ASYA’YA GİTMEDİ’
Çıs Xaan karakterinin Saha Yakut Türkleri’ne ilişkin Şaman mitolojisinde soğukları getiren bir iye olduğunun altını çizen Dr. Timur Davletov, Eski Sovyet coğrafyasında Sibirya’nın kuzeyinde bulunan Saha Yakut Türklerinin yaşadığı topraklarda 1990’lı senelerda yaratılan bu Çıs Xaan iyesinin öykülerde asla Orta Asya’ya gitmediğini belirtti. Eldeki bilgilere nazaran Ayaz Cet, Rusların Soğuk Dede’si ve Kar Kızı ile birlikte Soçi ve Moskova’ya yeni yıl kutlamaları için gitmişti.
Bu kahramanın Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Tacikistan ve ayrıyeten Türkiye ya da Azerbaycan’da hiç bir resmi kaydının olmadığını belirten Davletov, kimi yerde ‘Ayaz Baba’, ‘Soğuk Dede’ üzere tanınan Ayaz Ata’nın bilhassa komünizm senelerında Rusya’dan Türk toplumlarına geçmiş Noel Baba ile rastgele bir alakası yokmuş üzere anıldığını da ekledi. Dr. Timur Davletov açıklamalarına şöyle devam etti:
“Rusya’da 1917 yılında yaşanan Ekim İhtilali’nden daha sonra dini bağlamdan koparılmaya çalışılan Rus kültüründen gelen Noel Baba’nın bu yerli uyarlamaları 21-22 Aralık’taki kış gündönümünde yahut 25 Aralık’taki Noel’de değil, esasen yalnızca 31 Aralık’la 1 Ocak’ta kutlanan Yeni Yıl’da ortaya çıkarlar. Kış dönümüne denk gelen ve en uzun gece olan 21-22 Aralık’ta kutlandığı ileri sürülen Nardugan’da yahut 25 Aralık’taki Noel Bayramı kutlamalarına Sovyetler Devri’nde Türk kültürüne yerleşen, kabul edilen ve yaşatılan ‘Ayaz Cet olarak bilinen karakterler asla ortaya çıkmazlar. aslına bakarsanız bunun dışında Nardugan’ın eski Türklerde yahut günümüzde Orta Asya ya da Sibirya’da yaşayan Türk halkları içinde kutlandığına dair hiç bir resmi kayıt yok. ötürüsıyla Nardugan’ı savunanlar dahi hiç bir vakit bu bahiste ilgili bir kaynak göstermez, gösteremezler.”
‘TÜRKLER ÇAM AĞACI SÜSLEMİYORDU’
Noel’in Türklerden geldiği argümanına misal bir öteki görüş de Eski Türklerin çam ağacı süslediği tarafında. Hatta çam ağacı süsleme geleneğini Şaman inancına sahip toplumlardan geldiğine dair bir tez da var. Peki Türkler yılbaşı kutlamalarında hakikaten çam ağacı süslüyor muydu?
Davletov’a bakılırsa Türkler hiç bir vakit çam ağacı süslemediler. Eski Türkler için biroldukca şey üzere ağaçların da epeyce kutsal sayıldığını belirten Davletov, ağaçları süslemek yerine ağaçlara çaput bağlama geleneğine değindi. Hakasça’da ‘Çalama’ olarak anılan bu gelenekte hedef ağaçlara dileklerinin kabul olması için kurban vermekti. Ağaçların yanına gidilerek onlara renkli çaputlar bağlanırdı. bu türlü yerine getirilen kansız kurbanda beşerler ağaca dilekte bulunurdu. Davletov insanların ağaçlara çaput bağlamak onları süslemek için yılbaşı üzere özel günlere gerek olmadığını ve yılbaşında süslenen çam ağacı geleneğinin eski Türklerden gelen bir adet olmadığını da iletti.
NOEL BAYRAMI TÜRKLERİN Mİ?
Peki Noel Bayramı sahiden Türklerin bayramı olabilir mi? Noel’in kökeni Türklerin Nardugan Bayramı’na mı dayanıyor? 2000’li yılların başında gündeme gelen bu tezin büsbütün temelsiz olduğunu söyleyen Davletov, şu biçimde konuştu:
“Noel’in de Ayaz Ata’nın da çam ağacı süslemenin de Türklerden gelen bir kültür olduğunu söyleyebilmek için elimizde hiç bir argüman bulunmuyor. ötürüsıyla bu yorumu yapmak hayli güç. Ne Orta Asya’da ne de Sibirya’da Nardugan isminde kışın kutlanan bir bayram var.”
Eskiden İdil Ural Devleti’nin Volga bölgesinde Nardugan Bayramı’nın kutlandığını ve bu bayramın kutlama periyodunun Hristiyan Rusların Noel kutlama devri ile örtüştüğünü söyleyen Davletov, o topraklarda bile bu bayramın günümüzden uzun yıllar evvel unutulduğunu söylemiş oldu. Davletov, şu andaki bilgiler ışığında Noel’in Türk bayramı diye ilan edilmesinin yanlışsız bir fikir olmadığının bilhassa altını çizdi.
YILBAŞINDA niye HEYECAN DUYUYORUZ?
Özellikle son senelerda ülkemizde yeni yıl kutlamalarının daha da büyük bir coşkuyla yapıldığını görüyoruz. Yılbaşı kutlamalarına ilişkin biroldukca sembolün yaygınlaştığına ve şahısların yeni yıl telaşı yaşadığına şahit oluyoruz. Peki yılbaşı geleneği günümüzde resmi olarak Türkler’de olmasa da yılbaşı ve ona ilişkin figürleri seviyor olmamızın genlerimizden bize aktarıldığını söyleyebilir miyiz?
Dr. Timur Davletov’a bakılırsa bu biçimde bir kutlamanın genlerimizden bize aktarılmış olması imkânsız. Çünkü eski Türklerin kış günlerinde kutladığı rastgele bir bayram yok. Türkler aydınlığın ve baharın bayramını kutlarlar lakin Noel ve Yılbaşı gecesi karanlık ve soğuk günlerin olduğu bir dönemdir, bu sebeple bu biçimde bir kutlama yapmak ve bunun eski Türklerden geldiğini söylemek mantıksız kabul ediliyor.
İDDİALARIN HANGİSİ GERÇEK?
Biroldukca kişinin başında karışıklık yaratsa da aslında Noel ve yılbaşı birbirinden farklı kavramlar. Dünyanın bir epey yerinde Hristiyan inancına sahip toplumlar her yıl 24 Aralık’ı 25 Aralık’a bağlayan gece Hz. İsa’nın doğumunu büyük bir memnunlukla kutluyor. Yeni yıla yalnızca 5 gün kala kutlanan bu güne Noel ismi veriliyor. 31 Aralık gecesinde ise eski yılı geride bırakmanın ve yeni yılı kucaklamanın coşkusu yaşanıyor.
Noel’in eski Türk topluluklarıyla bağdaştıran birinci sav 2007 yılında ortaya atıldığında bir epey kişi şaşkınlık hayatıştı. Bu savlar kararında akademisyenler adeta ikiye bölünmüştü. Bazıları Noel’in Türkler içinde kutlanan Nardugan Bayramı’ndan geldiğini argüman ederken, bazıları de bu iddiayı doğrulayacak bir kaynak bulunamayacağı savunulmuş, argümanların temelsiz olduğu istikametinde açıklamalar yapılmıştı. Ayrıyeten biroldukça kişi eski Türklerin Noel ya da 31 Aralık tarihinde yılbaşı kutlamadığını da öne sürmüştü. Peki bu argümanların hangileri gerçek, hangileri değil? Uluslararası Şamanizm Araştırmaları Merkezi Müdürü Dr. Timur B. Davletov’la Türklerin Noel ve yılbaşı ile kontağını mercek altına aldık.
YILBAŞI KIŞIN MI KUTLANIYORDU YOKSA BAHARDA MI?
Dr. Timur Davletov’a nazaran eski Türk yazıtlarında direkt ‘yılbaşı’ kavramına dair bir delil yok. Türkolog Louis Bazin’in görüşüne atıfta bulunan Davletov, eski Türklerde yılbaşı üzere yılın dönümünü işaret eden bir günün kış aylarında değil de bahar aylarında kutlandığının altını çizdi. Davletov, otların yeşerdiği, havanın ısındığı Sibirya’da bahar aylarının yeni yılın başlangıcı olarak kabul edildiğini, Eski Türkler için lakin bu biçimde bir devrin yılbaşı olarak kutlanabileceğini söylemiş oldu.
Louise Bazin’e göre eski Türkler yeni yılın başlangıcını Çin Takvimi’nin kabulündilk evvel bahar mevsiminde kutluyordu fakat bu takvimin kabulü ile yeni yılın kutlanması bir ay öne kayarak kış mevsimine geçmişti. Fakat halk, cetlerinin geleneklerini sürdürdü ve yeni yıl her vakit bahara denk gelen mart ayında kutlanmaya devam edildi. Bazin’e göre bu devir senede bir sefer olan ve semantik olarak da ‘yılda bir kez’ manasına gelen ‘Yıl Başı’ (Hakas Türkçesinde: Çıl Pazı) kavramı ile açıklanabilir. Türklerin yeni yılının mart ayında olması ve kutlamaların o günlerde yapılması ise Nevruz Bayramı’na benzetilebilir. Fakat Davletov bunu şöyle deklare etti:
“Fars kültüründen bizlere aktarılan ‘Nevruz Bayramı 21 ve 22 Mart tarihleri içinde kutlanır. Türklerin kutladığı Çıl Pazı da bu periyoda denk gelir fakat Nevruz ve Çıl Pazı tıpkı şey değil. Yalnızca birbirlerine yakın periyotlarda olduğu için Nevruz’un kabulü Türkler için kolay olmuş. Nevruz Bayramı Fars kültüründen bizlere gelmiş. Nevruz Bayramı’nın kutlanma tarihi beraberinde eski Türklerin, Çin kaynaklarında ‘Maoşi’ olarak geçen yılın başlangıcı, Yıl Başı kutlamalarına denk gelirdi. birebir vakitte eski Türklerde Yılbaşı Bayramı’nın 21-22 Mart’ta kutlandığına dair hiç bir kayıt bulunmuyor, o yüzden bizimkisi lakin bir hipotez.”
TÜRKLERİN NOEL BABASI AYAZ CET OLABİLİR Mİ?
Noel Bayramı ve yılbaşı kutlamalarının Türklerden geldiğini argüman eden görüşe nazaran ise Noel Baba diye bilinen karakter de aslında bir daha eski Türklerden geliyor. İddiaya nazaran Hristiyanlık’a Noel Baba olarak geçen bu figürün gerçek ismi Ayaz Cet. Karlı kış günlerinde kızağı ve geyikleriyle halkın kahramanı haline gelen Ayaz Cet bu görüşe göre büsbütün Türklere ilişkin bir figür.
Davletov ise Türkler içinde 21 Aralık’ta kutlanan Nardugan’da geçen Ayaz Cet figürünün asıl isminin Çıs Xaan olduğunu ve bu figürün söylenildiğinin tersine Orta Asyalı değil, Sibiryalı olduğunu söylemiş oldu.
‘ASLA ORTA ASYA’YA GİTMEDİ’
Çıs Xaan karakterinin Saha Yakut Türkleri’ne ilişkin Şaman mitolojisinde soğukları getiren bir iye olduğunun altını çizen Dr. Timur Davletov, Eski Sovyet coğrafyasında Sibirya’nın kuzeyinde bulunan Saha Yakut Türklerinin yaşadığı topraklarda 1990’lı senelerda yaratılan bu Çıs Xaan iyesinin öykülerde asla Orta Asya’ya gitmediğini belirtti. Eldeki bilgilere nazaran Ayaz Cet, Rusların Soğuk Dede’si ve Kar Kızı ile birlikte Soçi ve Moskova’ya yeni yıl kutlamaları için gitmişti.
Bu kahramanın Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Tacikistan ve ayrıyeten Türkiye ya da Azerbaycan’da hiç bir resmi kaydının olmadığını belirten Davletov, kimi yerde ‘Ayaz Baba’, ‘Soğuk Dede’ üzere tanınan Ayaz Ata’nın bilhassa komünizm senelerında Rusya’dan Türk toplumlarına geçmiş Noel Baba ile rastgele bir alakası yokmuş üzere anıldığını da ekledi. Dr. Timur Davletov açıklamalarına şöyle devam etti:
“Rusya’da 1917 yılında yaşanan Ekim İhtilali’nden daha sonra dini bağlamdan koparılmaya çalışılan Rus kültüründen gelen Noel Baba’nın bu yerli uyarlamaları 21-22 Aralık’taki kış gündönümünde yahut 25 Aralık’taki Noel’de değil, esasen yalnızca 31 Aralık’la 1 Ocak’ta kutlanan Yeni Yıl’da ortaya çıkarlar. Kış dönümüne denk gelen ve en uzun gece olan 21-22 Aralık’ta kutlandığı ileri sürülen Nardugan’da yahut 25 Aralık’taki Noel Bayramı kutlamalarına Sovyetler Devri’nde Türk kültürüne yerleşen, kabul edilen ve yaşatılan ‘Ayaz Cet olarak bilinen karakterler asla ortaya çıkmazlar. aslına bakarsanız bunun dışında Nardugan’ın eski Türklerde yahut günümüzde Orta Asya ya da Sibirya’da yaşayan Türk halkları içinde kutlandığına dair hiç bir resmi kayıt yok. ötürüsıyla Nardugan’ı savunanlar dahi hiç bir vakit bu bahiste ilgili bir kaynak göstermez, gösteremezler.”
‘TÜRKLER ÇAM AĞACI SÜSLEMİYORDU’
Noel’in Türklerden geldiği argümanına misal bir öteki görüş de Eski Türklerin çam ağacı süslediği tarafında. Hatta çam ağacı süsleme geleneğini Şaman inancına sahip toplumlardan geldiğine dair bir tez da var. Peki Türkler yılbaşı kutlamalarında hakikaten çam ağacı süslüyor muydu?
Davletov’a bakılırsa Türkler hiç bir vakit çam ağacı süslemediler. Eski Türkler için biroldukca şey üzere ağaçların da epeyce kutsal sayıldığını belirten Davletov, ağaçları süslemek yerine ağaçlara çaput bağlama geleneğine değindi. Hakasça’da ‘Çalama’ olarak anılan bu gelenekte hedef ağaçlara dileklerinin kabul olması için kurban vermekti. Ağaçların yanına gidilerek onlara renkli çaputlar bağlanırdı. bu türlü yerine getirilen kansız kurbanda beşerler ağaca dilekte bulunurdu. Davletov insanların ağaçlara çaput bağlamak onları süslemek için yılbaşı üzere özel günlere gerek olmadığını ve yılbaşında süslenen çam ağacı geleneğinin eski Türklerden gelen bir adet olmadığını da iletti.
NOEL BAYRAMI TÜRKLERİN Mİ?
Peki Noel Bayramı sahiden Türklerin bayramı olabilir mi? Noel’in kökeni Türklerin Nardugan Bayramı’na mı dayanıyor? 2000’li yılların başında gündeme gelen bu tezin büsbütün temelsiz olduğunu söyleyen Davletov, şu biçimde konuştu:
“Noel’in de Ayaz Ata’nın da çam ağacı süslemenin de Türklerden gelen bir kültür olduğunu söyleyebilmek için elimizde hiç bir argüman bulunmuyor. ötürüsıyla bu yorumu yapmak hayli güç. Ne Orta Asya’da ne de Sibirya’da Nardugan isminde kışın kutlanan bir bayram var.”
Eskiden İdil Ural Devleti’nin Volga bölgesinde Nardugan Bayramı’nın kutlandığını ve bu bayramın kutlama periyodunun Hristiyan Rusların Noel kutlama devri ile örtüştüğünü söyleyen Davletov, o topraklarda bile bu bayramın günümüzden uzun yıllar evvel unutulduğunu söylemiş oldu. Davletov, şu andaki bilgiler ışığında Noel’in Türk bayramı diye ilan edilmesinin yanlışsız bir fikir olmadığının bilhassa altını çizdi.
YILBAŞINDA niye HEYECAN DUYUYORUZ?
Özellikle son senelerda ülkemizde yeni yıl kutlamalarının daha da büyük bir coşkuyla yapıldığını görüyoruz. Yılbaşı kutlamalarına ilişkin biroldukca sembolün yaygınlaştığına ve şahısların yeni yıl telaşı yaşadığına şahit oluyoruz. Peki yılbaşı geleneği günümüzde resmi olarak Türkler’de olmasa da yılbaşı ve ona ilişkin figürleri seviyor olmamızın genlerimizden bize aktarıldığını söyleyebilir miyiz?
Dr. Timur Davletov’a bakılırsa bu biçimde bir kutlamanın genlerimizden bize aktarılmış olması imkânsız. Çünkü eski Türklerin kış günlerinde kutladığı rastgele bir bayram yok. Türkler aydınlığın ve baharın bayramını kutlarlar lakin Noel ve Yılbaşı gecesi karanlık ve soğuk günlerin olduğu bir dönemdir, bu sebeple bu biçimde bir kutlama yapmak ve bunun eski Türklerden geldiğini söylemek mantıksız kabul ediliyor.